د مسلمان باچا حقوق:(شپږمه برخه)

ليکنه: مولوي نورالحق مظهري
شپږم حق: پر رعيت باندي د باچا بل حق دا دی چي بايد د باچا احترام او درناوی وسي او نه تنها دا چي خپله يې بايد درناوی وکړي بلکي د باچا درناوي ته خلګ را وبولي او د آبرو، عزت او وقار دفاع يې وکړي.
درناوی په انساني ټولنه کي د ټولنيز ژوند يو اصل دی ځکه نو هر انسان بايد د مراتبو پر اساس د بل انسان احترام وکړي د بېلګي په ډول اولادونه د خپل پلار او مور احترام وکړي، کشران وړونه او خويندي د خپلو مشرانو وړونو او خويندو احترام وکړي، زده کوونکي د خپل استاذ او ښوونکي احترام وکړي، ميرمن د خپل خاوند احترام وکړي، په رتبه کشران تر ځان په رتبه د مشر احترام وکړي، ټول مسئولين او رعيت د خپل باچا او امير احترام وکړي.
که سړی د ډېري کښتي درجې څخه د احترام ګټي او فايدې وګوري نو دا به ورته ثابته سي چي د نورو انسانانو په نسبت د مسلمان باچا احترام بايد څو برابره ډېر وي.
باچا ته دعا کول احترام دی، اطاعت کول يې احترام دی، د غيبت څخه د ځان ساتل يې احترام دی او د هر حق آداء کول يې احترام دی.
په احاديثو کي راځي:
۱ -  عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم خَمْسٌ مَنْ فَعَلَ وَاحِدَةً مِنْهُنَّ كَانَ ضَامِنًا عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مَنْ عَادَ مَرِيضًا أَوْ خَرَجَ مَعَ جَنَازَةٍ أَوْ خَرَجَ غَازِيًا أَوْ دَخَلَ عَلَى إِمَامِهِ يُرِيدُ تَعْزِيرَهُ وَتَوْقِيرَهُ أَوْ قَعَدَ فِي بَيْتِهِ فَسَلِمَ النَّاسُ مِنْهُ وَسَلِمَ مِنَ النَّاسِ.[السنة لابن أبي عاصم۱۰۲۱]
ژباړه: د معاذ بن جبل رضي الله عنه څخه روايت دی چي رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل: پنځه شيان دي چي يو دانه يې څوک وکړي نو الله تعالی دده ضمانت کوي، څوک چي پر ناروغ پوښتنه وکړي، څوک چي د مسلمان په جنازه کي ګډون وکړي، څوک چي خپل امام ته ورځي تر څو عزت او احترام يې وکړي او څوک چي په خپل کور کي کښېني تر څو خلګ دده څخه وساتل سي او دی د خلګو څخه وساتل سي.
ددې حديث څخه له ورايه ښکاري چي د باچا او امير عزت کول ددې سبب ګرځي چي انسان دي پر الله تعالی ګران سي او الله تعالی دي دده ضمانت وکړي.
۲ -  عَنْ أَبِي بَكْرَةَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ مَنْ أَكْرَمَ سُلْطَانَ اللَّهِ أَكْرَمَهُ اللَّهُ ، وَمَنْ أَهَانَ سُلْطَانَ اللَّهِ أَهَانَهُ اللَّهُ.[السنة لابن أبي عاصم۱۰۱۷]
ژباړه: د ابي بکره څخه روايت دی چي ما د رسول الله صلی الله عليه وسلم څخه واورېدل چي ويل يې: څوک چي د الله تعالی د باچا عزت وکړي الله تعالی به دده عزت وکړي او څوک چي د الله تعالی د باچا سپکاوی وکړي الله تعالی به دی سپک کړي.
۳ - عَنْ أَبِي ذَرٍّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ سَيَكُونُ بَعْدِي سُلْطَانٌ فَمَنْ أَرَادَ ذُلَّهُ ثَغَرَ فِي الإِسْلامِ ثُغْرَةً وَلَيْسَتْ لَهُ تَوْبَةٌ إِلاَّ أَنْ يَسُدَّهَا وَلَيْسَ يَسُدُّهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.[السنة لابن أبي عاصم۱۰۱۹]
ژباړ: ابوذر رضي الله عنه فرمايي: ما د رسول الله صلی الله عليه وسلم څخه واورېدل چي ويل يې: زما وروسته به باچا راځي، څوک چي يې د خوار کولو اراده وکړي نو ده په اسلام کي درځ پيدا کړ او دده توبه تر هغه وخت پوري نه قبليږي تر څو چي دغه درځ و نه تړي او دی يې د قيامت تر ورځي پوري نسي تړلای.
په دې حديث کي د مسلمان باچا د سپکاوي تاوان ته اشاره سوېده چي هغه په مسلمانانو کي درځ او نيمګړتيا پيدا کېدل دي او بيا تر ډېره وخته يې پاته کېدل او غځېدل دي.
دا په تجربه ثابته سوېده چي د مسلمان باچا سپکاوی د ډېرو داسي فتنو د پيدا کېدلو سبب جوړيږي چي هغه بيا تر ډېره وخته پوري نه ورکي کيږي.

د مسلمان باچا حقوق:(پنځمه برخه)

ليکنه: مولوي نورالحق مظهري
پنځم حق: بل حق د باچا پر رعيت باندي دا دی چي پر نيکو کارونو د باچا سره مرسته وکړي.
الله جل جلاله مسلمانانو ته په عمومي خطاب کي فرمايي: وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ.[المائدة2]
ژباړه: د يو بل سره پر نيکۍ او تقوی مرسته وکړئ او د يو بل سره پر ګناه او تيري مرسته مکوئ.
نو لکه انسان چي د خپل کور د کارونو د سمون لپاره د کور د غړو سره مرسته کوي او د کلي د کارونو د سمون لپاره د خپلو کليوالو سره مرسته کوي د خپل هيواد د کارونو د سمون لپاره بايد د خپل مسلمان باچا سره هم مرسته وکړي.
په کومو برخو کي چي باچا خپل ولس ته خدمتونه عرضه کوي لکه: امنيت، جهاد، اقتصاد، اصلاحات، تعليم، ساينس او داسي نور... په هماغه برخو کي بايد هر وګړی د خپل توان سره سم په اصولو کي د ننه د خپل باچا او امير سره مرسته وکړي او د خپلو هيوادوالو په ښېرازۍ کي تل د خپل مسلمان حاکم تر څنګ ولاړ وي.
امام نووي رحمه الله د مسلم شريف په شرح کي فرمايي: قَالَ الْخَطَّابِيُّ رَحِمَهُ اللَّه: وَمِنْ النَّصِيحَة لَهُمْ الصَّلَاة خَلْفهمْ، وَالْجِهَاد مَعَهُمْ، وَأَدَاء الصَّدَقَات إِلَيْهِمْ، وَتَرْك الْخُرُوج بِالسَّيْفِ عَلَيْهِمْ إِذَا ظَهَرَ مِنْهُمْ حَيْفٌ أَوْ سُوءُ عِشْرَة، وَأَنْ لَا يُغَرُّوا بِالثَّنَاءِ الْكَاذِب عَلَيْهِمْ، وَأَنْ يُدْعَى لَهُمْ بِالصَّلَاحِ.[شرح النووي علي مسلم82]
ژباړه: خطابي رحمه الله ويلي دي: د باچاهانو لپاره نصيحت دا هم دی چي د دوی پسې لمونځ وسي، د دوی تر څنګ جهاد وسي، زکاتونه ورکړل سي، د دوی څخه د ظلم او بد ژوند ليدلو په وخت کي يې پر ضد توره را و نه کښل سي، په دروغجني ستايني دوی مغرور نه کړل سي او د دوی لپاره نيکه دعا وسي.
د مسلمان باچا سره په هره برخه کي مرسته کول په رعيت کي د هر وګړي دنده ده ځکه د باچا سره مرسته کول نه تنها دا چي د خپل مسئوليت پوره کول دي بلکي د نورو مسلمانانو د ژوند په تأمين او سمون کي برخه اخيستل هم دي چي په انساني ژوند کي تر ټولو مهم کار دی.
زموږ په زمانه کي چي د شل کلن اشغال وروسته الله تعالی مسلمان امير او باچا را ته په نصيب کړی دی زموږ افغانانو هر قشر يې بايد هر اړخيزه مرسته وکړي او په اصول کي د ننه يې هر يو ځان مرستيال جوړ کړي؛ البته په هر ولايت کي والي او نور ولايتي مسئولين د اميرالمؤمنين نماينده ګان بلل کيږي ځکه نو د والي، قومندان، استخباراتو، محاکمو او نورو رياستونو سره مرسته کول په اصل کي خپله د اميرالمؤمنين سره مرسته کول دي.

باچا او امير ته به انسان څنګه نصيحت کوي؟

په مسند احمد بن حنبل رحمه الله کي د هشام بن حکيم او عياض به غَنم تر مينځ خبري را نقل کړيدي چي هشام بن حکيم و عياض بن غنم ته وايي: أَوَلَمْ تَسْمَعْ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: مَنْ أَرَادَ أَنْ يَنْصَحَ لِسُلْطَانٍ بِأَمْرٍ، فَلاَ يُبْدِ لَهُ عَلاَنِيَةً، وَلَكِنْ لِيَأْخُذْ بِيَدِهِ، فَيَخْلُوَ بِهِ، فَإِنْ قَبِلَ مِنْهُ فَذَاكَ، وَإِلاَّ كَانَ قَدْ أَدَّى الَّذِي عَلَيْهِ لَهُ.[مسند احمد15408]
ژباړه: آيا تا د رسول الله صلی الله عليه وسلم څخه ندي اورېدلي چي فرمايي: څوک چي باچا ته د يو شي د نصيحت کولو اراده لري نو په ښکاره دي نه ورته وايي بلکي تر لاس دي ونيسي او يواځي دي خبره ورته وکړي که يې خبره ورڅخه قبول کړه خو ښه دی او که يې قبوله نکړه نو ده هغه مسئوليت آداء کړ چي دده پر غاړه وو.
په شعب الايمان کتاب کي راځي: عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ، قَالَ: قُلْتُ لِابْنِ عَبَّاسٍ: آمُرُ إِمَامِي بِالْمَعْرُوفِ؟ قَالَ: إِنْ خَشِيتَ أَنْ يَقْتُلَكَ فَلَا، فَإِنْ كُنْتَ فَاعِلًا فَفِيمَا بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ "زَادَ أَبُو عَوَانَةَ:" وَلَا تَعِبْ إِمَامَكَ.[شعب الايمان7186]
ژباړه: سعيد بن جبير وايي: ما عبدالله بن عباس رضي الله عنه ته وويل: آيا زه خپل امام پر ښه کار باندي امر کړم؟ هغه راته وويل: که له دې څخه وېرېدلې چي تا به مړ کړي خو يا، که دي امر کوی نو ستا او دده تر مينځ په پټه يې امر کړه. او ابوعوانه يو شی ورسره اضافه کړی دی چي: په خپل امام کي عيب مه پيدا کوه.
ځکه نو زموږ لپاره مناسبه دا ده چي مشرانو ته نصيحتونه په خصوصي ډول وکړو، پر منبر باندي مشران خپل مخاطب ګرځول يا په رسنيو کي مشرانو ته خبري کول نصيحت نه دی بلکي رسوايي ده چي تر ګټي يې تاوان ډېر دی او علني شکايت کول د ډېرو فتنو لامل جوړيږي.
فضل رحمه الله ويلي: المؤمن يستر وينصح والفاجر يهتك ويعير.[الاربعين النووية4]
ژباړه: مؤمن خبره پټه کوي او نصيحت کوي خو ګناهکاره سپکاوی کوي او پيغور ورکوي.
معمر رحمه الله ويلي: وكان السَّلفُ إذا أرادوا نصيحةَ أحدٍ، وعظوه سراً حتّى قال بعضهم: مَنْ وعظ أخاه فيما بينه وبينَه فهي نصيحة، ومن وعظه على رؤوس الناس فإنَّما وبخه.[جامع العلوم حديث7]
ژباړه: مخکنيو ښو خلګو چي به يو چا ته د نصيحت اراده وکړه نو په پټه به يې نصيحت ورته کوی آن تر دې چي ځينو ويلي دي: څوک چي خپل ورور ته دده او هغه تر مينځ تبليغ وکړي نو دا نصيحت سو او که يې د خلګو په مخ کي وکړي نو بيا يې هغه وترټي.
امام شافعي رحمها لله فرمايلي: مَنْ وَعَظَ أَخَاهُ سِرًّا فَقَدْ نَصَحَهُ وَزَانَهُ ، وَمَنْ وَعَظَهُ عَلَانِيَة فَقَدْ فَضَحَهُ وَشَانَهُ.[شرح النووي علي مسلم70]
ژباړه: چا چي خپل ورور ته په پټه نصيحت وکړ، هغه ته يې نصيحت وکړ او هغه يې ښايسته کړ او چا چي په ښکاره نصيحت وکړ، هغه يې رسوا کړ او عيب يې پکښې پيدا کړ.
خو مشران هم دا مسئوليت لري چي د امنيتي ملحوظاتو په چوکاټ کي خپلي دروازې د خلګو پر مخ پرانيستي پريږدي تر څو خلګ ورڅخه ورسي او خپلي ستونزي ورسره شريکي کړي او خلګو ته په عام محضر کي د شکايت کولو پلمه يا بهانه په لاس ور نسي ځکه هغه خلګ چي په رسنيو کي چيغي وهي يا په اصطلاح لاريونونه او مظاهرې کوي؛ هغوی دغه دليل وايي چي موږ مشرانو ته خپل ږغ نسو رسولای نو مشران بايد خلګو ته د داسي دليل ويلو زمينه برابره نکړي.
ليکنه: مولوي نورالحق مظهري

د مسلمان باچا حقوق:(څلورمه برخه)

څلورم حق: بل حق د باچا پر رعيت باندي دا دی چي رعيت بايد تل خپل باچا ته نصيحت وکړي، نيکه مشوره ورکړي او په سمه طريقه يې نيمګړتياوي ورته په ګوته کړي.
عَنْ تَمِيمٍ الدَّارِىِّ أَنَّ النَّبِىَّ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ: الدِّينُ النَّصِيحَةُ. قُلْنَا لِمَنْ؟ قَالَ: لِلَّهِ وَلِكِتَابِهِ وَلِرَسُولِهِ وَلأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ وَعَامَّتِهِمْ.[صحيح مسلم ٢٠٥]
ژباړه: تميم داري رضي الله عنه روايت کوي چي رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل: دين نصيحت دی. موږ وويل: د چا لپاره؟ رسول الله صلی الله عليه وسلم وويل: د الله لپاره، د الله د کتاب لپاره، د الله د رسول لپار، د مسلمانانو د امامانو لپاره او د عامو مسلمانانو لپاره.
په فتح الباري کتاب کي ددې حديث په تشريح کي راځي:
والنصيحة لائمة المسلمين اعانتهم على ما حملوا القيام به وتنبيههم عند الغفلة وسد خلتهم عند الهفوة وجمع الكلمة عليهم ورد القلوب النافرة إليهم ومن أعظم نصيحتهم دفعهم عن الظلم بالتي هي أحسن.[فتح الباري56]
ژباړه: د مسلمانانو امامانو ته نصيحت دا دی چې په هغه څه کې چې دوی اړ ايستل کړه سوي مرسته ورسره وسي، د غفلت په وخت کي دوی آګاه کړل سي، د دوی د خطا وتلو په وخت کي د دوی د نيمګرتياوو مخه ونيول سي او د دوی په وړاندي د خلګو خبره سره راټوله سي او د دوی څخه متنفر زړونه و دوی ته را وګرځول سي او تر ټولو لوی نصحيت دوی ته دا دی چي په ښه طريقه دوی د ظلم څخه را وګرځول سي.
يعني مسلمان باچا او مسلمانو اميرانو ته نصيحت دا دی چي په ستونزو او چارو کي يې سړی مرسته وکړي، د غفلت په وخت کي يې را ويښ کړي او ښه مشوره ورکړي، د خطاوتلو او لغزش په وخت کي يې نيمګرتياوو ته متوجه کړې، خلګ دې ته وهڅوې چي پر دوی باندي سره راټول سي او بې اتفاقي ونکړي، خوابدي خلګ د دوی څخه خوشحال کړې او په سمه طريقه دوی د ظلم کولو څخه را وګرځوې.
دوام لري.....
ليکنه: مولوي نورالحق مظهري