چې هر چيري عقل وي هلته به دين او اخلاق هم وي:

ژباړه: ځينو اهل علمو ويلي دي: کله چې الله تعالی آدم عليه السلام ځمکي ته راشوه کړ جبريل عليه السلام د دريو شيانو سره ورته راغی چې هغه دين، اخلاق او عقل دی نو يې آدم عليه السلام ته وويل: الله تعالی تا ته د دغه دريو شيانو په منځ اختيار درکړی دی(هريو چې غواړې)، آدم عليه السلام وويل: ای جبريله! تر دغه دريو ما ښايسته شيان نه دي ليدلي مګر په جنت کې بيا يې خپل لاس عقل ته اوږد کړ او هغه يې ځان ته نژدې کړ، جبرئيل عليه السلام هغه دوو نورو ته وويل: پورته شئ (بيرته ولاړ شئ) هغو ويل: موږ ته امر شوی دی چې بايد د عقل سره و اوسو چې هر چيري عقل وي موږ هم بايد ورسره و اوسو، نو دا درې واړه شيان (دين، اخلاق، عقل) د آدم عليه السلام سره پاتې شول. او دا درې شيان تر ټولو ستر کرامت دی چې الله تعالی خپل بنده ته په هغو عزت ورکړی، او تر ټولو ستر نعمت دی چې بنده ته يې ورکړی دی. خو الله تعالی د دې دريو لپاره دښمنان هم پيدا کړي دي: خواهشات (نفساني غوښتنې)، شيطان، او نفسِ اماره (هغه نفس چې تل بدۍ ته انسان هڅوي). او ترمنځ يې جګړه روانه ده، کله يو غالب شي، کله بل، خو بريا يواځي د الله تعالی له لوري ده، چې هغه غښتلی او حکمت لرونکی دی.

د دې اثر څخه د عقل ډېر ارزښت په ډاګه کيږي چې هر څوک يې ولري نو هغه د ستري هستۍ درلودونکی دی او چې د چا سره عقل وي د هغه سره به ديانت او اخلاق هم وي او چې څوک د عقل څخه محروم شو بيا به د اخلاقو او ديانت څخه هم محروم وي.

وقال بعض أهل العلم لما أهبط الله تبارك وتعالى آدم إلى الأرض أتاه جبريل عليه السلام بثلاثة أشياء الدين والخلق والعقل فقال إن الله يخيرك بين هذه الثلاثة فقال يا جبريل ما رأيت أحسن من هؤلاء إلا في الجنة ومد يده إلى العقل فضمه إلى نفسه فقال للآخرين اصعدا فقالا أمرنا أن نكون مع العقل حيث كان فصارت الثلاثة إلى آدم عليه السلام وهذه الثلاثة أعظم كرامة أكرم الله بها عبده وأجل عطية أعطاه إياها وجعل لها ثلاثة أعداء الهوى والشيطان والنفس الأمارة والحرب بينها دول وسجال وما النصر إلا من عند الله العزيز الحكيم.[العقل لابن ابي الدنيا ص20]

مولوي نورالحق مظهري