په اختر کي بايد څه وکړو؟

۱ – خوابدي ملګري او دوستان پخلا کړئ ځکه چي دا ورځي د خوابدتيا نه دي؛ د مسلمان سره هر وخت خوابدتيا ښه کار نه دی خو په دې مبارکو ورځو کي بيا ډېر بد کار دی.
نو که ددې ورځو څخه مخکي له کوم مسلمان سره خوابدي ياست پدې ورځو کي يې د ځانه څخه خوشحاله کړئ او ورسره پخلا سئ.
۲ – پدې ورځو کي د ډېرو خوراګونو څخه ځانونه وساتئ تر څو ناروغ نسئ.
۳ – پدې ورځو کي عادتا د نقليه وسائطو ازدحام وي نو ځکه ځانونه د موټر او موټرسايکل بې ځايه ځغلولو څخه وساتئ تر څو ځان او نور مسلمانان د ټکر او خوږ څخه وژغوری.
۴ – پدې ورځو کي ځانونه د ټولو منکراتو څخه وساتئ په خاصه توګه هغه منکرات چي په ځينو ځايونو کي د ځينو بې کاره خلګو لخوا کيږي  لکه د سپو جنګول، د کرکانو او چرګانو جنګول، د هګيو جنګول، د موسيقۍ مراسم نيول او داسي نور....
۵ – پدې مبارکو ورځو کي ځانونه د هر ډول اسراف څخه وساتئ.
۶ ـ پدې ورځو کي د خپلو امنيتي، کشفي او استخباراتي ارګانونو سره پوره مرسته وکړئ تر څو د هيوادوالو امنيت ښه تضمين سي او د امنيت اخلالوونکو شريرو انسانانو مخنيوی وسي.
۷ ـ خپل اختریان مناسب ځای حلال کړئ او کچره يې پر سړکانو او کوڅو مه غورځوئ تر څو د چټليو مخه ونیول سي او د ښاروالۍ سره مو د ښار په صفايۍ کي پوره مرسته کړې وي.
مولوي نورالحق مظهري

د اختر فلسفه، ارزښت او لمانځل:

ليکوال: مولوي نورالحق مظهري

 د اختر د ورځي فلسفه:

د اختر ورځ هغه ورځ ده چي رسول الله صلی الله عليه وسلم د مسلمانانو لپاره د خوشالۍ او خوشبختۍ ورځ نومولې ده لکه څنګه چي د ابو داود شريف په حديث کي راځي: کله چي رسول الله صلی الله عليه وسلم مدينې منورې ته راغی خلګو دوې ورځي چي ورځ د نوروز او اوله ورځ د ميزان وه په اختريزو ځانګړيو مراسمو باندي لمانځلې رسول الله صلی الله عليه وسلم پوښتنه وکړه چي دا کومي ورځي دي چي تاسو يې لمانځی؟ هغوی وويل: موږ په جاهليت کي لمانځلې نو اوس يې هم لمانځو. 

رسول الله صلی الله عليه وسلم ورته وفرمايل: الله پاک تاسو ته ددغو ورځو په بدل کي تر هغو غوره دوې نوري ورځو درکړيدي چي تاسو يې د ځان لپاره اختر ونيسئ او په اختريزو مراسمو باندي يې و لمانځئ چي ورځ د کوچني او ورځ د لوی اختر ده.

نو له هماغه ورځي څخه په اسلام کي د اخترونو په صفت همدغه دوې ورځي پېژندل کيږي او په اختريزو مراسمو يې لمانځل مسلمان ته روا کيږي نوري ورځي چي ځيني نور خلګ ورته اختر وايي او په اختريزو مراسمو يې لمانځي په اسلام کي کوم ثبوت او ارزښت نه لري او مسلمان يې بايد د لمانځلو څخه په کلکه ډډه وکړي په خاصه توګه د نوروز ورځ چي مسلمان ته يې په هيڅ صورت لمانځل ندی روا.

په خلاف د هغو خلګو چي عقيدې يې ضعيفي وي، د اسلام ددين په کامله کېدلو يې سر نه خلاصيږي او د ژوند په ټولو برخو کي د اسلام ددين بسيا او خود کفايي ورته نه معلوميږي دوی هغه ورځي لمانځي کومي چي په اسلام کي نه تنها دا چي ثبوت نه لري بلکي د ځينو د لمانځلو څخه خو صراحتا ممانعت راغلی وي او اسلام و هيڅ مسلمان ته ددې اجازه نه ورکوي چي هغه ورځي دي په ځانګړيو اختريزو مراسمو باندي و لمانځي آن تر دې چي ددې اجازه لا نسته چي د اختر په نامه يې ونوموي.

د اخترونو ورځي د هغو ورځو بدیل راغلي دي چي مخکي تر اسلام خلګو لمانځلې او ددې لپاره چي مسلمانان د خوشالۍ کولو لپاره ځانګړي ورځي ولري او د عبادت په کولو باندي یې مرتبې لوړي سي الله پاک ورته دغه مبارکي ورځي ورکړیدي.

 د لوی اختر د ورځي فضايل:

۱ – د لوی اختر ورځ د هغو لسو ورځو څخه يوه ورځ ده چي رسول الله صلی الله عليه وسلم د کال بهترينه ورځي بللي دي.

۲ – د لوی اختر ورځ د مسلمانانو لپاره شرعي اختر دی، مسلمانان هر کال و دغه ورځي ته انتظار باسي او چي کله دا مبارکه ورځ را رسیږي پدې ورځي کي مسلمانان يو بل ته مبارکي ورکوي، او د نيکو اعمالو په کولو باندي الله جل جلاله ته ځانونه نژدې کوي ځکه پدې ورځ کي مسلمانان پر يوبل باندي پوښتنه کوي، صله رحمي مراعات کوي، اختريان حلالوي، د مسکينانو سره مرسته کوي، په اجتماع باندي د اختر لمونځ آداء کوي، د تشريق تکبيرونه وايي، پر ځان او اولاد باندي پيراخي د روزۍ کوي او داسي ډېر نور ښه کارونه سرته رسوي، چي دا ټوله ددې ورځي پر ارزښت او فضيلت باندي دلالت کوي.

۳ – د لوی اختر ورځ د لوی حج ورځ ده پدې ورځو کي حجاج کرام د حج ډېر افعال او مناسک سر ته رسوي لکه طواف کول، د صفا او مروا تر مينځ تګ کول، شکريه حلالول، د سر د ورېښتيانو خريل يا لنډول او د جمرة العقبة ويشتل، دا ټوله هغه کارونه دي چي ددې ورځي پر فضيلت او ارزښت باندي دلالت کوي.

۴ – د اختر ورځي فضيلت په يوې ورځي کي نه خلاصيږي بلکي څو ورځي نور هم دوام کوي ځکه درې ورځي د اختر وروسته هم ډېري معززي ورځي دي چي مسلمانان پکې ډېر ښه اعمال سر ته رسوي.

نو موږ مسلمانان بايد ودې مبارکي ورځي ته د ډېر عزت او احترام په سترګه و ګورو او په ډېرو ښو مراسمو يې و لمانځو.

 د منکراتو څخه د ځان ساتنه:

کله چي الله پاک پر انسان باندي خپل خاص رحمت وکړ او داسي ورځ يې ورکړه لکه ورځ د اختر نو د انسان لپاره هم دا لازمه ده چي د الله پاک شکر پر ځای کړي چي يقينا د شکر په آداء کولو باندي د انسان لپاره د الله پاک رحمتونه او نعمتونه ډېريږي لکه د آيت مفهوم چي همداسي دی: چي ای بندګانو که چيري تاسو زما شکر آداء کړ نو زه به خپل نعمتونه نور هم  درباندي ډېر کړم او که مو کفران د نعمت وکړ بيا نو پوه سئ چي زما عذاب ډېر سخت دی.

 د الله پاک د شکر آداء کول په لاندي شيانو باندي کولای سو:

• د اختر په ورځو کي بايد د اسراف څخه ځان وساتو، د شيرينۍ او ځينو خوراکي توکو په رانیولو او استعمالولو کي اعتدال مراعات کړو، که څوک د ځان او خپل کور لپاره شيريني رانيسي نو د بل مسکين غم هم بايد ورسره وي، ددې پر ځای چي پر شيرينۍ او خوراکي شيانو ډېري روپۍ لګوي هغه دي و يو مسکين ته ورکړي تر څو مسکين هم ورڅخه خوشاله سي، الله پاک هم ورڅخه خوشاله سي، او ځان د الله پاک د رحمت مستحق هم وګرځوي.

•  د اختر په مبارکو ورځو کي بايد انسان ځان د بې فايدې او عبثو کارونو څخه وساتي لکه د سپيو، خروسانو، هګيو او نورو حيواناتو د جنګولو څخه، ځکه متقي انسان دا ندی چي نفلي عبادات ډېر کوي بلکي متقي او پرهيزګار انسان هغه دی چي د عباداتو د کولو تر څنګ د محرماتو څخه هم ځان ساتي.

• د اختر په ورځو کي دي د غير شرعي او ناروا رواجونو څخه  ځان  وساتي، ځيني داسي مراسم سته چي نه تنها دا چي جايز ندي او فايده نه لري بلکي شرعا حرام او ناروا دي لکه د موسيقۍ محفل جوړول، د شراب څښلو او ورقو کولو مجلس جوړول او دېته ورته نور محافل چي ځيني د دين څخه ناخبره خلګ يې پدې مبارکو ورځو کي جوړوي. 

همدا راز پدې ورځو کي ځيني خلګ فاتحه نيسي چي دا کار هم شرعا ندی روا ځکه دا ورځي د مصيبت لپاره نه بلکي د خوشالۍ لپاره دي.

• لکه په نورو ورځو کي چي مسلمان لمونځ په جماعت باندي کوي د اختر په ورځو کي هم بايد مسلمان لمونځ په جماعت باندي وکړي او پدې پلمه چي ورځ د اختر ده او زما مصروفیتونه ډېر دي د جماعت پرېښودل ورته نه روا کيږي.

• په ځينو سيمو كي داسي رواج دی چي د اختر مخکي د هر چا مړی سوی وي هغه دغه اختر نه لمانځي، نوي کالي نه اغوندي، ځان نه پاکویي او هیڅ ډول اختریز مراسم نه ترسره کوي چی دا غلط کار او غلط رواج دی موږ باید ددې رواج څخه ځان وساتو.

• همداسي کور ته چي د اختر مخکي یې مړی سوی وي په ځینو ځایونو کي د کلي خلګ او امام ټوله په یووار د فاتحې لپاره ورځي سره ددې چي د هغه شرعي درې ورځي فاتحه خو مخکي خلاصه سوې وي دوی هم مخکی تسلیت ورکړی وي خو د اختر په ورځ بیا ورځي دا رواج هم هیڅ شرعي ثبوت نه لري او موږ باید ورڅخه ډډه وکړو ځکه شرعا تر درو ورځو اضافه مصیبت په اسلام کي نسته دا چي څو میاشتي یا هفتې وروسته ته ورځې بیرته یې مصیبت را تازه کوې دا خپله یو غیر شرعي عمل دی.

 د اختر د ورځي آداب:

ددې مبارکي ورځي د آدابو د پر ځای کولو لپاره بايد مسلمان مخکي تر دې چي د لمانځه لپاره عيدګاه ته ولاړ سي غسل وکړي، ښه کالي واغوندي، عطر وکاروي او د اختري تر حلالولو پوري دي ځان د خوراک څخه وساتي.

پدې ورځي کي بايد مسلمان خپل اړ او ناداره ګاونډيان هېر نه کړي ځکه چي پدې ورځي کي نفلي صدقات ډېر ثواب لري.

کله چي عيدګاه ته ځي تکبيرونه دي نه هېروي، پر يوې لاري دي ولاړ سي او پر بلي لاري دي بيرته خپل کور ته راسي، په لوی اختر کي دي مخکي تر تللو و عيدګاه ته هیڅ شی نه خوري بلکي د خپل اختري تر حلالولو پوري دي صبر وکړي کله چي یې اختری حلال کړ خپل امساک دي د اختري په غوښو باندي مات کړي.

د عیدګاه د لمانځه وروسته چي کله د خپل مسلمان ورور سره مخامخ کيږي د ځان او د خپل مسلمان ورور د عباداتو د قبوليت دعاء دي وکړي ځکه په صحابه وو کي دا رواج وو چي د اختر په ورځ به  دوی سره مخامخ کېدل نو يو بل ته به يې ويل: تقبل الله منا ومنکم صالح اعمالنا. يعني الله پاک دي زموږ او ستاسو نيک اعمال قبول کړي.

د رسول الله صلی الله عليه وسلم د لارښوونو پر اساس بايد هر مسلمان نور مسلمانان د خير کارونو ته تشويق کړي او د بدو کارونو څخه يې را وګرځوي. 

کله چي د عیدګاه څخه کور ته راسي خپل اختری دي حلال کړي، د اختري په حلالولو کي ښه خبره داده چي خپله یې حلال کړي که یې خپله نسو حلالولای بل څوک دي ورته حلال کړي خو خپله دي ورته ودریږي.

د اختري په غوښو کي سنت طریقه داده چي غوښي یې درې برخي سي یوه برخه یې خپله وخوري بله برخه یې خپلو اړو خپلوانو ته ورکړي او دریمه برخه دي بېګانه مسکینانو ته ورکړي.

 اختر د چا لپاره دی؟

يو څوک د اختر په ورځ د حضرت علي رضي الله عنه کورته ځي که ګوري چي مخته يې ارزان قيمته او عادي خواړه ايښي دي دا سړی ورته وايي: ای علي(رضي الله عنه) د اختر ورځ ده خو ته د ارزان قيمته خوړو څخه استفاده کوې؟ حضرت علي رضي الله عنه ورته فرمايي: اعلم يا أخي أن العيد لمن قبل الله صومه وغفر ذنبه ... ثم قال له: اليوم لنا عيد وغدا لنا عيد وكل يوم لا نعص الله فيه فهو عندنا عيد. ای وروره! اختر د هغه چا لپاره دی چي الله پاک يې روژه قبوله کړې وي. بيا يې ورته وويل: نن ورځ زموږ لپاره اختر دی، سبا ورځ زموږ لپاره اختر دی او هره هغه ورځ چي موږ د الله پاک نافرماني پکښې ونکړو زموږ لپاره اختر دی.

په لوی اختر کي هم موږ داسي ویلای سو چي اختر د هغه چا لپاره دی چي الله پاک یې طاعتونه او عبادتونه قبول کړي وي په خاصه توګه هغه عبادتونه چي د ذوالحجې میاشتي په تیرو ورځو کي یې کړیدي.

همداسي راغلي دي: ليس العيد لمن لبس الجديد، إنما العيد لمن طاعته تزيد. يعني اختر د هغه چا لپاره ندی چي نوي کالي واغوندي بلکي اختر د هغه چا لپاره دی چي ډېر طاعت او بندګي وکړي. ليس العيد لمن حاز الدرهم والدينار... إنما العيد لمن أطاع العزيز الغفار. اختر د هغه چا لپاره ندی چي ډېر دراهم او دنانير لاسته راوړي بلکي اختر د هغه چا لپاره دی چي د عزيز او غفار الله پاک اطاعت وکړي.

نو د هغو خلګو لپاره دي خوشحالي او مبارکي وي چي د ذوالحجې په نورو ورځو کي یې عبادت کړی وي، د مساکينو او فقيرانو سره يې مرسته کړې وي او پوره تقوی يې لاسته راوړې وي ځکه اصلي اختر هم د دوی لپاره دی.

 د اختر د ورځي پيغام: 

د اختر ورځ د مسلمانانو لپاره د يووالي او اتحاد د ثابتوالي ورځ ده، د اختر ورځ د توبې او مغفرت ورځ ده، د اختر ورځ د نورو اړو مسلمانانو د حاجت پوره کولو ورځ ده.

دېته بايد تل ډېره پاملرنه ولرو چي مسلمانان بايد هميشه د دښمنانو په مقابل کي خپل يووالی او اتفاق په ثبوت ورسوي په ځانګړې توګه پداسي ورځي کي چي د اجرت او مزدورۍ ورځ ياديږي، هغه ورځ چي مسلمانان په يو ځای کي په يوه امام پسې د اختر لمونځ آداء کوي چي دا خپله پر فکري، عقيدتي او سليقوي وحدت او يووالي باندي دلالت کوي او ددې ښکارندويي کوي چي مسلمانان د ځايونو، قومونو، رنګونو او ژبو د توپير سره سره د يوې کورنۍ پشان دي او دا بايد موږ مسلمانان د ځان وظيفه وبولو چي ټوله اوږه پر اوږه په عيدګاه کي په يوه امام پسې د اختر لمونځ آداء کړو او بيرته په ډېري خوښۍ او خوشالۍ سره خپلو کورونوته  ستانه سو.

د لوی اختر د ورځي فضائل:

۱ – د لوی اختر ورځ د هغو لسو ورځو څخه يوه ورځ ده چي رسول الله صلی الله عليه وسلم د کال بهترينه ورځي بللي دي.
۲ – د لوی اختر ورځ د مسلمانانو لپاره شرعي اختر دی، مسلمانان هر کال و دغه ورځي ته انتظار باسي او چي کله دا مبارکه ورځ را رسیږي په دې ورځي کي مسلمانان يو بل ته مبارکي ورکوي او د نيکو اعمالو په کولو باندي الله جل جلاله ته ځانونه نژدې کوي ځکه په دې ورځي کي مسلمانان پر يوبل باندي پوښتنه کوي، صله رحمي مراعات کوي، اختريان حلالوي، د مسکينانو سره مرسته کوي، په اجتماع باندي د اختر لمونځ آداء کوي، د تشريق تکبيرونه وايي، پر ځان او اولاد باندي پيراخي د روزۍ کوي او داسي ډېر نور ښه کارونه سر ته رسوي، چي دا ټوله ددې ورځي پر ارزښت او فضيلت باندي دلالت کوي.
۳ – د لوی اختر ورځ د لوی حج ورځ ده په دې ورځو کي حجاج کرام د حج ډېر افعال او مناسک سر ته رسوي لکه طواف کول، د صفا او مروا تر مينځ تګ کول، شکريه حلالول، د سر د ورېښتيانو خريل يا لنډول او د جمرة العقبة ويشتل، دا ټوله هغه کارونه دي چي ددې ورځي پر فضيلت او ارزښت باندي دلالت کوي.
۴ – د اختر ورځي فضيلت په يوې ورځي کي نه خلاصيږي بلکي څو ورځي نور هم دوام کوي ځکه درې ورځي د اختر وروسته هم ډېري معززي ورځي دي چي مسلمانان پکې ډېر ښه اعمال سر ته رسوي.
نو موږ مسلمانان بايد ودې مبارکي ورځي ته د ډېر عزت او احترام په سترګه و ګورو او په ډېرو ښو مراسمو يې و لمانځو.
لیکنه: محمد مروان.
ژباړه او زيادت: مولوي نورالحق مظهري

د نارينه او ښځينه ډولونه:

ژباړه: عمر رضي الله عنه فرمايي: نارينه درې ډوله دي او ښځينه هم درې ډوله دي: يوه هغه ښځه ده چي پاکه، مسلمانه، نرم خويه، مينه ناکه، اولاد زېږوونکې وي چي د خپلي کورنۍ سره د زمانې پر ستونزو مرسته کوي او د زمانې سره پر خپلي کورنۍ مرسته نه کوي – دا ډول ښځه ډېره لږ پيدا کيږي – دويمه هغه ښځه ده چي لکه لوښی وي بېله اولاد زېږولو بل کار نسي کولای او دريمه هغه ښځه ده چي الله تعالی يې د يو چا غاړي ته ور واچوي نو که يې دی د خپلي غاړي څخه وکاږي کښولای يې سي.
نارينه هم درې ډوله دي: يو هغه څوک دی چي پاک، آرام، نرم خويه او د رأيي او مشورې خاوند وي او کله چي يو مشکل ورته پېښيږي نو خپله رأيه آمانت ساتي او کارونه د خپلو ځايونو څخه کوي، دويم هغه څوک دی چي خپله رأيه نه لري خو چي کله يو مشکل ورته پيښ سي نو د رأيي او مشورې خاوند ته ورځي او دده په رأيه باندي عمل کوي او دريم هغه څوک دی چي حيران وي، په لارښوونکي پسې نه ځي او نه هم د لارښوونکي اطاعت کوي.
توضيح: لومړی ډول ښځه ډېره ښه وي او د الله تعالی هغه لوی نعمت وي چي خپلو ځينو بندګانو ته يې ورکوي ځکه نو کوښښ وکړئ چي دغسي ښځه د ځانونو لپاره پيدا کړی همداسي ښځي دي کوښښ وکړي چي د ځانونو څخه دغسي شياني جوړي کړي.
دويم ډول ښځه هغه وي چي د انسان ژوند ورسره کيږي او که وغواړي ښه استفاده ورڅخه کولای سي خو مشاوره او سلاکاره نسي جوړېدلای.
دريم ډول ښځه نو هغه وي چي د انسان غاړي ته لوېدلې وي که صبر ورباندي وکړي الله تعالی به اجر ورکړي او که صبر نه ورباندي کوي نو بيا بېله طلاق ورکولو په بل شي باندي نسي سمېدلای.
د نارينه وو لومړی ډول هغه انسان وي چي په عقل، تدبير، پوهه، اخلاق او اهليت کي کمال ته رسېدلي وي، د برياليو انسانانو په کتار کي شمېرل کيږي او په ژوند کي د ابتکار او نوښتونو خاوند وي؛ هر څوک بايد کوښښ وکړي چي د ځانه څخه دغسي نارينه جوړ کړي او د همداسي نارينه وو سره ملګرتيا غوره کړي.
دويم ډول نارينه هغه انسان وي چي کڅه هم خپله فکري استقلال او تدبير نه لري خو د نورو پوهانو سره د مشورې مثبته انګېرنه لري؛ داسي نارينه هم تر يوه بريده ځان تر هدف پوري رسولای سي او په ژوند کي ممکن په يو ډول خپل انساني رسالت آداء کړي.
او دريم ډول نارينه نو هغه انسان دی چي په فکر سرټمبه، په ذهن کوټه، په اخلاقو ټيټ او په عقل کي ډېر پاته دی؛ دداسي طبيعت څخه نو په الله تعالی باندي پناه وغواړئ او دداسي انسانانو سره د ملګريتوب څخه ځانونه وساتئ.
قَالَ عُمَرُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: الرِّجَالُ ثَلَاثَةٌ، وَالنِّسَاءُ ثَلَاثٌ، فَأَمَّا النِّسَاءُ: فَامْرَأَةٌ عَفِيفَةٌ مَسْلَمَةٌ لَيِّنَةٌ وَدُودَةٌ وَلُودَةٌ تُعِينُ أَهْلَهَا عَلَى الدَّهْرِ، وَلَا تُعِينُ الدَّهْرَ عَلَى أَهْلِهَا - وَقَلِيلًا مَا تَجِدُهَا - وَامْرَأَةٌ وِعَاءٌ لَا تَزِيدُ عَلَى أَنْ تَلِدَ الْأَوْلَادَ، وَالثَّالِثَةُ يَجْعَلُهَا اللهُ فِي عُنُقِ مَنْ شَاءَ، فَإِذَا شَاءَ أَنْ يَنْزِعَهُ نَزَعَهُ، وَالرِّجَالُ ثَلَاثَةٌ: رَجُلٌ عَفِيفٌ هَيِّنٌ لَيِّنٌ ذُو رَأْيٍ وَمَشُورَةٍ، وَإِذَا نَزَلَ أَمْرٌ ائْتُمِنَ رَأْيُهُ وَصَدَرَ الْأُمُورَ مَصَادِرَهَا، وَرَجُلٌ لَا رَأْيَ لَهُ، وَإِذَا نَزَلَ بِهِ أَمْرٌ أَتَى ذَا الرَّأْيِ والْمَشُورَةِ فَنَزَلَ عِنْدَ رَأْيِهِ، وَرَجُلٌ حَائِرٌ لَا يَأْتَمُّ رَاشِدًا، وَلَا يُطِيعُ مُرْشِدًا.[شعب الايمان 7131]
مولوي نورالحق مظهري

د ديموکراسۍ سياست:

د ديموکراسۍ سياست دوست او دښمن نه لري او نه هم د ديموکراسۍ له لاري اسلام ته اساسي خدمت کېدلای سي د ديموکراسۍ په مټ اسلام ته خدمت کول داسي مثال لري لکه څوک چي د سلاتې په ماشين باندي غنم اوړه کوي.
د ديموکراسۍ نظام پر داسي اصولو باندي ولاړ وي چي هيڅ شرعي لاسوند د ځانه سره نه لري له همدې امله د يوه فاسق په يوه رايه باندي نړيږي او بسته نظام ته يو نا اهله انسان خنډ جوړولاي سي.
د ديموکراسۍ په نظام کي پر يوه دسترخان هم شراب څیښل کيږي او هم د قرآن تلاوت کيږي، يو سړی به نيمه ورځ د اسلام پر خلاف کار کوي او نيمه ورځ به بيا په مسجد کي تېروي، ميرمن به يې د شپې دده سره وي خو د ورځي به بيا نور خلګ خوندونه ورباندي اخلي.
د ديموکراسۍ په نظام کي به د انسانانو پر ځای خلګ د حيواناتو سره اړيکي ساتي، د دوستۍ معيار به انسانيت او اسلام نه وي بلکي دوستي او دښمني به د نفس په غوښتنه پر شهواتو او دنيوي خوندونو باندي ولاړه وي.
د ديموکراسۍ په نظام کي د دوستۍ او دښمنۍ په تعامل کي ديانت ته نه کتل کيږي بلکي د خپل واک او ديموکراسۍ بقاء ته کتل کيږي په هرکار کي چي د ديموکراسۍ بقاء وي او په واک کي د واکمن پاته کېدل وي هغه به سر ته رسيږي.
دا ډېر ښه کار سو چي زموږ د هيواد څخه د عملي ديموکراسۍ ټغر ټول سو خو د فکري ديموکراسۍ د ټغر ټولېدل به لا ډېر وخت ونيسي ځکه دلته د ديموکراسۍ فکري ودي ته ډېر کار سوی دی او ډېر مسلمان فکرونه د خپل اصلي مسير څخه اووښتي دي.
دا لازمه ده چي موږ د سياست په ټولو څانګو کي د هيواد په کچه فکري بدلون ته کار وکړو تر څو د حاکم نظام د سمبالښت او بقاء په وړاندي احتمالي ننګوني هم له مينځه ولاړي سي او د هيوادوالو فکرونه او آندونه د حاکميت تر پوښښ لاندي راسي.
کله چي فکري حاکميت د فزيکي حاکميت سره ملګری وي هلته بيا د حکومتولۍ لپاره هيڅ زور او فشار ته اړتيا نه پيدا کيږي او د نظام په وړاندي هيڅوک منفي تخنيک او تاکتيک نه کاروي بلکي د مملکت ټولي چاري به د اطاعت، انفعال، مشورې او يووالي تر سايه لاندي پر مخ ځي.
ليکنه: مولوي نورالحق مظهري

د استعداد لوړېدلو اسباب:(پنځمه برخه)

 پنځم سبب: پنځم هغه شی چي د انسان استعداد ورباندي لوړېږي د علماؤ او ښو خلکو سره رابطه ده، ځکه د ښو خلګو سره رابطه ددې تر څنګ چي انسان ته معنويات بخښي د انسان معلومات هم ډېريږي او انسان ته يو قسم د اطمينان احساس هم ورکوي ځکه  خپل هر سوال او پوښتني ته په آسانۍ سره جواب پيدا کولای سي.

په دې خاطر دی چي الله پاک مسلمانان په تقوی باندي د امر کولو وروسته د ښو خلګو په ملتيا باندي امر کوي او فرمايي: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ.[التوبه 119] ژباړه: ای مؤمنانو! د الله څخه ووېرېږئ او د رښتيا ويونکو سره وسئ.

همدا راز رسول الله صلی الله عليه وسلم موږ ته ددې سپارښتنه کړېده چي تاسو هميشه د مؤمن ملتيا وکړئ ځکه چي د کافر او بد سړي په ملتيا کي ارومرو انسان ته تاوان رسيږي چي يو تاوان يې دغه دی چي د انسان پر پوهه او استعداد باندي منفي تأثير ايږدي.

عَنْ أَبِى سَعِيدٍ عَنِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ « لاَ تُصَاحِبْ إِلاَّ مُؤْمِنًا وَلاَ يَأْكُلْ طَعَامَكَ إِلاَّ تَقِىٌّ.[سنن ابي داود 4834]

ژباړه: ابو سعيد رضي الله عنه د رسول الله صلی الله عليه وسلم څخه روايت کوي چي هغه وفرمايل: ملګرتيا مکوه مګر د مسلمان سره او ډوډې مه ورکوه مګر نيک انسان ته.

په دې خاطر چي د نيک ملګري څخه انسان ته ډېره فايد او د بد ملګري څخه انسان ته ډېر بد رسيږي رسول الله صلی الله عليه وسلم د ښه او بد ملګري پرتله کوي او د هر يوه لپاره يو مثال ذکر کوي:

عَنْ أَبِى مُوسَى عَنِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ إِنَّمَا مَثَلُ الْجَلِيسِ الصَّالِحِ وَالْجَلِيسِ السَّوْءِ كَحَامِلِ الْمِسْكِ وَنَافِخِ الْكِيرِ فَحَامِلُ الْمِسْكِ إِمَّا أَنْ يُحْذِيَكَ وَإِمَّا أَنْ تَبْتَاعَ مِنْهُ وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ مِنْهُ رِيحًا طَيِّبَةً وَنَافِخُ الْكِيرِ إِمَّا أَنْ يُحْرِقَ ثِيَابَكَ وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ رِيحًا خَبِيثَةً.[صحيح مسلم 6860]

ژباړ: د ابو موسی رضي الله عنه څخه روايت دی چي رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل: د ښه او بد ملګري مثال داسي دی لکه د مشکو د وړونکي او د آهنګر د پښ پوف کوونکي؛ د مشکو وړونکی به يا تا ته يوشی درکړي، يا به يې ته ورڅخه رانيسې او يا به هم ښه بوی ورسره ومومې او د آهنګر د پښ پوف کوونکی به يا ستا کالي وسوځوي او يا به هم بد بوی ورسره ومومې.

يعني د ښه ملګري څخه سړي ته فايده رسيږي او د بد ملګري څخه سړي ته تاوان رسيږي، کڅه هم فايده او تاوان لږ وي خو د ملګري په سبب انسان ته رسيږي.

نو که هميشه انسان د ښو خلګو سره ملتيا وکړي د نورو ښېګڼو تر څنګ چي ددغي ملګرتيا په سبب به يې تر لاسه کوي ښه استعداد، ځيرګتيا، تيزفهمي او حضور د ذهن به هم تر لاسه کوي.

ليکنه: مولوي نورالحق مظهري

په اسلام کي د مسلمان باچا ارزښت:

ليکوال: مولوي نورالحق مظهري

که د بشر تاريخ ته ځير سو او د الله تعالی له لوري د انبياؤ د ليږلو په حکمت ځان پوه کړو او بيا په ځانګړې توګه د رسول الله صلی الله عليه وسلم سيرت مطالعه کړو دا به راته ښکاره سي چي په اسلام کي ولي مسلمان باچا ته ارزښت ورکول سوی دی؟

په دې خاطر چي د انسانانو دنيوي ژوند ځانګړي نظام او ترتيب ته اړتيا لري او بيا په ځمکه کي د الهي دين عملي کول، د توحيد دعوت چلول، د اسلامي احکامو نفاذ او خلګ دين ته رابلل د انسانانو وظيفه ده ځکه نو دېته اړتيا سته چي انسانان بايد يو امير او مشر ولري تر څو په يادو کارونو کي د دوی رهبري او سرپرستي وکړي، هغه مشر که د الله تعالی له لوري انتخاب سوی وي پيغمبر ورته ويل کيږي او که خپله د انسانانو له لوري انتخاب سوی وي خليفه، اميرالمؤمنين او باچا ورته ويل کېدلای سي.

د شرعي مقاصدو د حفاظت او ساتني لپاره الله تعالی ډېر پيغمبران انتخاب کړيدي او انسانانو ته يې راليږلي دي خو د نبوت د سلسلې د بندېدلو وروسته د وروستني پيغمبر محمد صلی الله عليه وسلم د شريعت په چوکاټ کي الله تعالی پر ټولو انسانانو دا لازمه کړېده چي پر يوه امير سره راټول سي او د هغه په رهبرۍ کي د شرعي مقاصدو ساتنه وکړي. 

د لاندي ځينو د لائلو په رڼا کي د مسلمان باچا ارزښت بيانولای سو:

1 - کله چي ابراهيم عليه السلام د بيت الله د تعمير څخه فارغ سو ځان ته د شخصي دعا وروسته يې خپلو اولادونو ته لومړی دعا ددې وکړه: چي ای الله په دوی کي د دوی څخه ځانګړی رسول پيدا کړې! رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ.[البقرة129]

دا دعا يې ځکه لومړی وکړه چي د انسانانو لپاره تر ټولو مهم شی مصلح او غمخور رهبر دی، د رهبر په شتون کي په انسانانو کي يووالی، عدالت او حريت راځي چي په مټ يې پر ټولنه د ښېرازۍ او ترقۍ دروازې را خلاصيږي.

مفسرينو ددې آيت په تفسير کي ليکلي دي: الله تعالی د ابراهيم عليه السلام دعا قبوله کړه او محمد صلی الله عليه وسلم يې دده په اولاده کي را واستوی چي هم د الله تعالی لخوا رسول وو او هم د بندګانو لپاره رهبر او باچا وو.

2 - کله چي رسول الله صلی الله عليه وسلم وفات سو دده ملګرو تر هرڅه مخکي د مسلمانانو لپاره رهبر يعني دده خليفه وټاکی تر څو په مسلمانانو کي د رهبرۍ خلاء را نسي او خلګ سره و نه پاشل سي.

امام الحرمين عبدالملک بن عبدالله الجويني په خپل کتاب غياث الامم کي ويلي دي: أما أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم رأوا البدار إلى نصب الإمام حقا وتركوا بسبب التشاغل به تجهيز رسول الله صلى الله عليه وسلم ودفنه مخافة تتغشاهم هاجمة محنة ولا يرتاب من معه مسكة أن الذب عن الحوزة والنضال دون حفظ البيعة محتوم شرعا ولو ترك الناس فوضى لا يجمعهم على الحق جامع ولا يزعهم وازع ولا يردعهم عن اتباع خطوات الشيطان رادع مع تفنن الآراء وتفرق الأهواء لتبتر النظام وهلك الأنام وتوثب الطغام والعوام وتحزبت الآراء المتناقضة وتفرقت الارادات المتعارضة وملك الأرذلون سراة الناس وفضت المجامع واتسع الخرق على الراقع ونشبت الخصومات واستحوذ على أهل الدين ذوو العرامات وتبددت الجماعات.[غياث الأمم والتياث الظلم صفحه17]

ژباړه: تر دې چې د رسول الله صلی الله عليه وسلم اصحابو د امام پر ټاکلو تلوار مهم وليد، او په هغه باندي د مصروفيت له امله يې د رسول الله صلی الله عليه وسلم د جنازې تيارول او د هغه ښخول له دې وېري پرېښودل چې دوی د مصيبت په بريد کې راګير نسي او هغه کسان چې د هغو سره لږ عقل وي بايد شک ونه کړي چې د ملکيت دفاع او مبارزه د بيعت له ساتلو پرته ناشونې ده، که خلګ پاشلي پرېښودل سي هيڅ راټولوونکی يې پر حق باندي سره راټول نکړي، هيڅ منع کوونکی يې منع نکړي، او هيڅوک يې د شيطان پر قدمونو د تللو څخه را و نه ګرځوي، سره د اختلاف د نظرونو او وېشل کېدلو د غوښتنو نو نظام به نسکور سي، خلګ به له مينځه ولاړ سي، ظالمان او عام خلګ به پاڅون وکړي، او متضاد نظريات به ډلي ډلي سي، مخالفي ارادې به سره و وېشل سي، ګمراهان به د خلګو ټولۍ په واک کي واخلي، مجلسونه به مات سي، په لوړه کچه به سرغړوني وسي، اختلافات به رامينځ ته سي، پر اهل دين به بدخصلته خلګ مسلط سي او ډلي ټپلي به را پيدا سي.

د پورته ټولو زيانونو او منفي احتمالاتو د مخنيوي لپاره اصحابو رضي الله عنهم د امام او باچا پر ټاکلو تلوار وکړ او دا خپله د لوی ارزښت ښکارندويي کوي.

3 - قالت الحكماء: إمام عادل، خير من مطر وابل؛ وإمام غشوم، خير من فتنة تدوم؛ وما يزع الله بالسلطان أكثر ما يزع بالقرآن.[العقدالفريد]

ژباړه: حکماؤ ويلي دي: عادل باچا تر توند باران ښه دی، ظالم باچا تر دوامداري فتنې ښه دی او په باچا باندي الله تعالی تر قرآن ډېر شيان دفع کوي.

يعني تر توند باران و خلګو ته د عادل باچا ګټه ډېره رسيږي ځکه چي په توند باران يواځي کروندې اوبيږي او د خلګو اقتصادي وضعيت برابريږي خو په مسلمان عادل باچا د خلګو ټوله ژوند برابريږي ځکه نو مسلمان عادل باچا ډېر ارزښت لري، او مسلمان باچا چي پر ځينو خلګو ظلم کوي تر دوامداري فتنې غوره دی ځکه د باچا په شتون کي ټول شرعي مقاصد خوندي ساتل کيږي او د فتنې په وخت کي ټول انساني نظام سره ګډوډ کيږي او د مسلمان باچا په ذريعه د ټولني څخه داسي جرائم او تخلفات ختميږي هغه چي په قرآن باندي نه ختميږي ځکه ډېر خلګ قرآن لولي او تلاوت يې کوي خو هيڅ ورڅخه نه متأثره کيږي سره ددې چي په قرآن کي د ګناه کوونکو او مجرمينو لپاره ډېري سزاګاني هم راغلي دي خو د مسلمان باچا له وېري ډېری خلګ د جرم څخه لاس اخلي دا ځکه چي مسلمان باچا مجرمينو ته عملا مجازات ورکوي له همدې امله په اسلامي نظام کي د جرمونو کچه ډېره ټيټه وي.

4 - وقال كعب الأحبار: مثل الإسلام والسلطان والناس مثل الفسطاط والعمود والأطناب والأوتاد، فالفسطاط الإسلام؛ والعمود السلطان؛ والأطناب والأوتاد الناس. ولا يصلح بعضها إلا ببعض.[عقدالفريد]

ژباړه: کعب الاحبار ويلي دي: د اسلام، باچا او خلګو مثال داسي دی لکه د خيمې، د خيمې ستني، تناوونه او ميخونه؛ خيمه اسلام دی، ستني باچا دی او تناوونه او ميخونه خلګ دي چي ځيني يې په ځينو نورو باندي سميږي.

يعني لکه خيمه چي په درېدلو کي دغه شيانو ته اړتيا لري اسلام هم په ثابت پاته کېدلو کي دغه شيانو ته اړتيا لري؛ مسلمان باچا چي د خيمې د ستنو او پايو حيثيت لري د خلګو سره چي د تناوونو او ميخونو حيثيت لري په ګډه بايد د اسلام د ساتني لپاره کار وکړي.

دا معلومه خبره ده چي خيمه بېله پايې او ستني نه دريږي نو اسلام هم بېله مسلمان باچا نسي قائم کېدلای ځکه نو د مسلمان باچا وجود په اسلامي ټولنه کي ډېر اړين دی.

5 – امام غزالي رحمه الله په احياء علوم الدين کي فرمايي: فإن الدنيا مزرعة الآخرة ولا يتم الدين إلا بالدنيا والملك والدين توأمان فالدين أصل والسلطان حارس وما لا أصل له فمهدوم وما لا حارس له فضائع ولا يتم الملك والضبط إلا بالسلطان.[احياء علوم الدين صفحه 17]

ژباړه: دنيا د آخرت فارم او کښت دی او دين له دنيا پرته نه بشپړ کيږي، باچاهي او دين سره جوړه دي، دين اصل دی او باچا ساتونکی دی، هغه څه چي اصل و نه لري له مينځه ځي، او هغه څه چي ساتونکی نه لري برباد دی، سلطنت او واک له باچا پرته نسي بشپړ کېدلای.

يعني د دين په ساتلو کي مسلمان باچا ته اړتيا سته؛  د اسلامي خلافتونو د ړنګېدلو وروسته د دين څخه د ډېرو مسلمانانو انحراف ددې ښکارندويي کوي چي هر وخت مسلمان باچا شتون ونلري په هماغه وخت کي به خلګ د دين په لحاظ هم ډېر ضعيفه کيږي او د دين ساتل به ارومرو د ستونزو سره مخ کيږي.

د کومه وخته څخه چي په افغانستان کي اسلامي امارت حاکم سوی او د افغانستان خلګ پر يوه امير باندي سره راټول سويدي د نورو پر مختګونو تر څنګ په ديني برخو کي هم موږ د پرمختګ ليدونکي يو ځکه ډېره برخه د منکراتو له مينځه تللې او په خلګو کي د ديانت سره علاقه مندي ډېره سوېده.

6 - السلطان زمام الأمور، ونظام الحقوق، وقوام الحدود، والقطب الذي عليه مدار الدنيا؛ وهو حمى الله في بلاده، وظله الممدود على عباده؛ به يمتنع حريمهم، وينتصر مظلومهم، وينقمع ظالمهم، ويأمن خائفهم.[العقدالفريد صفحه1]

ژباړه: باچا د چارو واک دی، د حقوقو نظام دی، د سرحدونو بنسټ دی او هغه قطب دی چې د دنيا مدار پر ده باندي ولاړ دی. باچا د الله تعالی په ښارونو کي د هغه د دين ساتونکی دی او پر بنده ګانو يې غوړول سوی سيوری (رحمت) دی، په باچا سره الله تعالی  د دوی حريم ساتي، د دوی د مظلوم مرسته په کوي، د ظالمانو څخه انتقام ورباندي اخلي او وېرېدلي انسانان په خوندي کوي.

7 – په تهذيب الرياسة وترتيب السياسة کتاب کي يې د امام او باچا په ارزښت کي ليکي دي: فأقول نظام أمر الدين والدنيا مقصود ولا يحصل ذلك إلا بإمام موجود لو لم نقل بوجوب الإمامة لأدى ذلك إلى دوام الاختلاف والهرج إلى يوم القيامة لو لم يكن للناس إمام مطاع لانثلم شرف الإسلام وضاع لو لم يكن للأمة إمام قاهر لتعطلت المحاريب والمناظر وانقطعت السبل للوارد والصادر لو خلا عصر من إمام لتعطلت فيه الأحكام وضاعت الأيتام ولم يحج البيت الحرام لولا الأئمة والقضاة والسلاطين والولاة لما نكحت الأيامى ولا كفلت اليتامى لولا السلطان لكانت الناس فوضى ولأكل بعضهم بعضا.[تهذيب الرياسة وترتيب السياسة ج1 ص 8]

ژباړه: زه وايم: د دين او دنيا نظام مقصود دی او دغه مقصود بېله شتون څخه د امام په لاس نه راځي، که موږ د امام ټاکل و نه منو نو دا به د قيامت تر ورځي د اختلافاتو او ګډوډۍ لامل سي، که د خلګو لپاره اطاعت کېدونکی امام نه وي نو د اسلام عزت به له مينځه ولاړ سي، که امت فاتح امام ونلري نو جنګونه او منظرې به بندي سي او د راتلونکي او تلونکي پر مخ به لاري پرې سي، که کومه زمانه د امام څخه خالي وي نو په هغه وخت کي به احکام تعطيل سي او يتيمان به خوار سي او د بيت الله حج به څوک نسي کولای، که ائمه، قاضيان، باچاهان او واليان نه وي نو ناواده ښځي به په نکاح نه ورکول کيږي او د يتيمانو سرپرستي به نه کيږي او که باچا نه وي نو په خلګو کي به ګډوډي جوړه سي او ځيني به ځيني نور وخوري.

د پورته خبري په تأييد موږ ويلای سو چي د کومه وخته څخه چي په مسلمانانو کي د مسلمان امام او باچا خلاء راغلې ده د هماغه وخته څخه په مسلمانانو کي د اختلاف او ځان ځانۍ ګډوډي را مينځ  ته سوېده او د کومه وخته څخه چي په افغانستان کي اسلامي امارت حاکم سوی دی او مسلمان باچا ته واک په لاس کي ورغلی دی د ټولو ګډوډيو او ناخوالو مخه نيول سوېده.

8 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِنَّ السُّلْطَانَ ظِلُّ اللهِ فِي الْأَرْضِ، يَأْوِي إِلَيْهِ كُلُّ مَظْلُومٍ مِنْ عِبَادِهِ، فَإِذَا عَدَلَ كَانَ لَهُ الْأَجْرُ وَعَلَى الرَّعِيَّةِ الشُّكْرُ، وَإِذَا جَارَ كَانَ عَلَيْهِ الْإِصْرُ وَعَلَى الرَّعِيَّةِ الصَّبْرُ.[شعب الايمان 6984]

ژباړه: د عبدالله بن عمر رضي الله عنه څخه روايت دی چي رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل: باچا په مځکه کي د الله تعالی سيوری دی، د الله تعالی د بنده ګانو څخه هر مظلوم پناه ور وړي، که يې عدالت کوی نو د هغه لپاره مزدوري سته او پر رعيت شکر سته او که يې ظلم کوی نو پر هغه باندي ګناه سته او پر رعيت صبر سته.

تجار او سرمايه دار ورور ته!

ای هغه وروره چي الله تعالی درته مال او سرمايه درکړې آيا غواړې  داسي کار وکړې چي د الله تعالی ډېر خوښيږي؟ آيا غواړې داسي کار وکړې چي د فرائضو وروسته الله تعالی ته غوره او بهتره کار وي؟
که يې غواړې نو د اختر په مبارکو ورځو کي خپل ناداره او ناتوانه وړونه د مرستي کولو څخه مه هېروه!
که ته ددوی سره د کالو، اختري او شرينۍ په رانيولو کي مرسته وکړې يقينا چي تا هغه کار کړی چي د الله تعالی ډېر خوښيږي ځکه چي تا پر خپل ورور خوشحالي راوستلې ده او پر مسلمان باندي د خوشحالۍ راوستل د الله تعالی ډېر خوښيږي.
په حديث شريف کي راځي: ژباړه: د عبدالله ابن عباس رضي الله عنه څخه روايت دی چي رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل: د فرائضو څخه وروسته الله تعالی ته ښه عمل، پر مسلمان باندي د خوشحالۍ راوستل دي.
او په بل حديث شريف کي راځي: ژباړه: د رسول الله صلی الله عليه وسلم څخه پوښتنه وسوه چي کوم کارونه ښه دي؟ هغه ورته وويل: پر مسلمان باندي د خوشحالۍ راوستل؛ چي لوږه يې ليري کړې/موړ يې کړې، لڅوالی يې پټ کړې/کالي ورکړې او اړتيا يې ورته پوره کړې.
که د اختر په ورځو کي موږ نور مسلمانان د ځانه سره په خوشحالۍ کي شريکان کړو تر دې نو لوی ثواب او ډېر ښه کار کوم دی؟
ګرانه وروره! که ستا پر شا اوخوا مسکينان شتون لري د هغوی سره مرسته وکړه که شتون نلري کولای سې د ليري مسلمانانو سره مرسته وکړې او خپلي پيسې د باوري کسانو په لاس ورکړې چي مسکينانو ته يې ورسوي او الله تعالی تا د هغو کسانو څخه وګرځوي چي الله تعالی ورسره ډېره مينه او محبت لري.
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِي اللَّهُ تَعَالَى عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:إِنَّ أَحَبَّ الأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ بَعْدَ الْفَرَائِضِ إِدْخَالُ السُّرُورِ عَلَى الْمُسْلِمِ.[المعجم الکبير للطبراني۱۰۹۱۶]
سئل رسول الله صلى الله عليه و سلم اي الاعمال افضل قال ادخالك السرور على مؤمن اشبعت جوعته او كسوت عريه او قضيت له حاجة.[المعجم الکبير للطبراني۵۰۸۱]
مولوي نورالحق مظهري

د استعداد لوړېدلو اسباب:(څلورمه برخه)

څلورم سبب: ډېره مطالعه او د کتابونو سره ډېره رابطه ساتل د انسان استعداد قوي کوي ځکه چي په ډېري مطالعې باندي د انسان ذهن توسعه پيدا کوي، شيان يې په  ذهن کي تر ډېره وخته پاتيږي، د معلوماتو درک ورته آسانه کيږي او معلومات يې نور هم ډېريږي آن تردې چي په سالمي ډېري مطالعې باندي غير فعالي عصبي حجرې هم فعاله کيږي چي دا خپله د لوړ او قوي استعداد معنی ده.
لکه څنګه چي رسول الله صلی الله عليه وسلم هم ودې  اصل ته اشاره کړېده او فرمايي: مَثَلُ الْقُرْآنِ مَثَلُ الإِبِلِ الْمُعَقَّلَةِ ، إِنْ تَعَاهَدَهَا صَاحِبُهَا بِعُقُلِهَا أَمْسَكَهَا عَلَيْهِ ، وَإِنْ أَطْلَقَ عُقُلَهَا ذَهَبَتْ.[سنن ابن ماجه 3783]
ژباړه: د قرآن مثال داسي دی لکه د تړل سوي اوښ که يې خاوند څارنه وکړي او اوسار يې  ونيسي نو د ځان لپاره به يې وساتي او که يې اوسار اېله کړي ځيني ولاړ به سي.
يعني څوک چي د قرآن سره رابطه ولري، د قرآن تلاوت کوي، زده کړه او مطالعه يې کوي نو قرآن به يې نه هېريږي خو که مطالعه يې ونکړي او رابطه ورسره ونلري نو بيا به يې هېريږي.
علماؤ ليکلي دي: دلته کڅه هم مثال د قرآن ورکول سوی دی خو خبره عامه ده، د هر علم سره چي سړی رابطه ونلري او مطالعه يې ونکړي د سړي هېريږي او د هر علم سره چي رابطه موجوده وي بيا د انسان په ذهن کي تر ډېره وخته پوري پاتيږي.
په مطالعه باندي نه تنها دا چي د انسان استعداد لوړيږي بلکي په هره برخه کي د انسان علمي زېرمه ډېريږي او په ډېرو نکاتو کي انسان ته د توجيهاتو او تحليلونو لار آواريږي.
مطالعه د ذهن لپاره داسي عملي سپورت دی چي په کولو يې ذهن ته حضور، قوي درک، ځيرکتيا، دقت او پوره تمرکز حاصليږي.
ليکنه: مولوي نورالحق مظهري

د استعداد لوړېدلو اسباب:(دريمه برخه)

دريم سبب: درېيم هغه شی چي د انسان علمي استعداد ورباندي لوړېږي د الله پاک په لاره کي کوښښ کول دي، په دې معنی سره چي سړی هر نيک کار کوي لومړی کوښښ پکښې وکړي او بيا يې په کولو کي خپل نيت صفا کړي يعني د الله لپاره يې وکړي.

دا معلومه خبره ده چي د علم زده کړه او تحصيل ډېر ښه کار دی ځکه نو که څوک په تحصيل کي د علم کوښښ وکړي او بيا د الله لپاره يې وکړي الله پاک به لاره د تحصيل ورته آسانه کړي چي په دې لاره کي يوه آساني د لوړ استعداد درلودل دي ځکه د لوړ استعداد سره علم ډېر آسانه وي. الله جل جلاله فرمايي: وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ [العنکبوت69]

ژباړه: هغه خلګ چي زموږ په لاره کي کوښښ کوي موږ به يې يقينا خپلو لارو ته هدايت کړو او يقينا چي الله د نيکوکارانو سره دی.

د الله تعالی په لاره کي کوښښ په هره مشروعه طريقه باندي کېدلای سي که طاعت وي، که د الله په لاره کي جنګ وي، که امربالمعروف او نهي عن المنکر وي، که تحصيل د علم وي او که نور شيان وي...

څوک چي غواړي لوړ علمي استعداد ولري لومړی بايد ډېر زيار وباسي؛ عرب شاعر وايي: بقدر الکد تکتسب المعالي   ومن طلب العلي سهر الليالي. يعني د زيار په اندازه لوړي مرتبې  لاسته راوړلای سې، او هرڅوک چي د لوړي مرتبې طلب کوي بايد شپې روڼي کړي.

د علم لپاره بل زيار دا دی چي انسان په خپل علم باندي عمل وکړي ځکه عمل د علم او پوهي ډېر والي ته نوره هم لاره آوار وي.

عمر بن عبدالعزيز رحمه الله فرمايي: إنما قصّر بنا عن علم ما جهلنا تقصيرنا في العمل بما علمنا، ولو عملنا ببعض ما علمنا، لأورثنا علما لا تقوم به أبداننا. [التفسير المنير]

ژباړه: دا چي موږ د هغه شيانو علم نه لرو چي نه په پوهيږو سبب يې دا دی چي موږ په هغه څه چي پوهيږو سم عمل نه دی کړی، که موږ په يوڅه د هغه علم عمل کړی وای چي موږ يې لرو نو موږ ته به داسي علم راکول سوی وای چي زموږ بدنونو نسو ټينګولای.

نو د علم په لاره کي زيار ايستل انسان ته استقامت ورکوي چي شيطان، نفس او منفي ګرايي ټوله ورڅخه ورک کيږي او ددې تر څنګ چي انسان په ځان باندي باور پيدا کوي يو قسم خوندور لذت ورته حاصليږي چي نور هم دی و تحصيل ته تشويقوي.

خپل نيت صفا کول او خپل کوښښونه د الله پاک لپاره ګرځول ددې سبب جوړېږي چي پر انسان دي د الله پاک لخوا معنويات نازل سي او الهامات دي ورته وسي چي يقينا استعداد او حافظه به يې دواړه قوي کيږي.

او په علم باندي عمل کول يو ډول تکرار دی او د علمي قوې لپاره سپورت دی چي د انسان استعداد ته د قوت او مطالعې مثبت چارچ ورکوي او ذهن يې ورباندي تېزيږي.

ځینو علماو داسي هم لیکلي دي چي انسان په هره برخه کي ددین کوښښ کوي نو الله پاک به ورته خاص الهام کوي ځکه د هر عبادت لپاره ځانګړی الهام موجود دی.

مولوي نورالحق مظهري

د استعداد لوړېدلو اسباب:(دويمه برخه)

دويم سبب: سالم محيط او ښه چاپېريال د انسان سره د استعداد په قوي کولو کي ډېره مرسته کوي؛ په دې معنی سره چي که انسان په داسي چاپېريال کي ژوند وکړي چي هلته ګناهونه نه کيږي، د انسان پر ذهن باندي روحي او فکري فشار نه راځي نو ارو مرو به هلته د انسان علمي استعداد وده کوي او جوړ استعداد به یې همداسي سالم پاتيږي او د انحطاط څخه به ژغورل کيږي.
الله تعالی فرمایي: ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ.[الروم 41]
ژباړه:ښکاره سو فساد په وچه او دريابونو کي په خاطر د هغو کارونو چي د خلګو لاسونو کړي دي ددې لپاره چي الله په دوی باندي وګالي جزاء د ځينو هغو اعمالو چي دوی کړي دي تر څو الله ته رجوع وکړي.
يعني د انسانانو د کارونو له وجهي په مځکه او دريابونو کي فساد ښکاره سوی دی. فساد عام دی که اقتصادي او مالي فساد وي که ځاني او معنوي فساد وي، که وچکالۍ راځي او برکتونه پورته کيږي دا هم فساد دی که ګمراهۍ، انحرافات او ناآرامۍ ډېريږي دا هم فساد دی، د استعداد ټيټ کېدل چي هم نا آرامي ده او هم سبب د انحراف کيږي دا هم فساد دی، خو هر ډول فساد چي وي سبب يې د انسانانو ناوړه کړه وړه دي.
نو که موږ غواړو د نورو فسادونو تر څنګ د استعداد د ټيټ كېدلو د فساد څخه هم ځانونه وساتو بايد خپل چاپېريال برابر کړو او د هر ډول ګناهونو او نافرمانيو څخه يې پاک کړو.
دا تجربه سوې خبره ده چي سالم محيط د انسان د طبيعت او استعداد په جوړېدلو کي ډېر مهم رول لري.
د چاپېريال خرابوالی لکه د انسان پر معنوياتو باندي چي منفي تأثير کوي همداسي په ښکاره بڼه هم د انسان پر ذهن باندي بده اغېزه کوي چي په نتيجه کي يې استعداد هم ورڅخه اغېزمن کيږي.
ليکنه: مولوي نورالحق مظهري

د استعداد لوړېدلو اسباب:(لومړی برخه)

لومړی سبب: لومړی هغه شی چي د انسان علمي استعداد ورباندي ډېرېږي تقوی او پرهيزګاري ده، ځکه په تقوی باندي د انسان زړه ته سکون او اطمينان راځي، کله چي زړه ته سکون راغی د انسان درک به هم ورسره راټوليږي چي په نتيجه کي پر هر شي تمرکز وکړي هغه به ښه زده کوي او سم به يې حفظ کوي، د الله تعالی ذکر کول چي د تقوی پيدا کېدلو يوه ذريعه ده الله تعالي يې په اړه فرمايي: أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.[الرعد۲۸] يعني خبر اوسئ چي د الله په ياد باندي زړونه آراميږي.
پدې خاطر چي د انسان ذهن بسيط دی په يو وخت کي ډېرو شيانو ته پاملرنه نسي کولای نو چي څومره ذهن راټوليږي او د پاشل کېدلو څخه نجات مومي په هماغه کچه يې قوت او ادراک هم قوي کيږي چي دا خپله د استعداد د لوړېدلو معنی ده او په تقوی باندي د انسان ذهن د پاشل کېدلو څخه نجات موندلی سي.
بله خبره داده چي د نيکو اعمالو پر کولو باندي چي د تقوی يوه ذريعه ده الله پاک د ښه ژوند ورکولو وعده کړېده او فرمايي: مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً...[النحل۹۷] يعني هر نارينه او ښځينه چي نيک عمل وکړي پداسي حال کي چي دی مؤمن وي زه به ورته پاک (ښه) ژوند ورکوم.
علامه ابن کثير رحمه الله ددې آيت په تفسير کي ليکلي دي: د ښه ژوند څخه مراد هغه ژوند دی چي پر ټولو راحتونو او آسانتياو باندي مشتمل وي.
او يقينا تر ټولو مهمه آسانتيا ښه ذهن او لوړ استعداد دی نو چي څوک نيک اعمال تر سره کړي او تقوی تر لاسه کړي د نورو راحتونو تر څنګ چي الله پاک به يې ورکوي د ښه استعداد څخه به يې هم برخمن کوي.
همدا راز د ګناه نه کول چي د تقوی لپاره بله ذريعه ده د انسان د استعداد لوړولو لپاره ډېر مهم سبب دی؛ يعني کوم خلګ چي د ګناه څخه ځانونه ساتي د هغوی به استعداد نسبت و هغه خلګو ته چي ګناه کوي ډېر قوي وي.
امام شافعي رحمه الله ته دا وينا منسوبه ده چي:
شَكَوْتُ اِلَي وَكِيْعٍ سُوْءَ حِفْظِي
فَاَوصَانِي اِلَي تَركِ المَعَاصِي
فَاِنَّ العلْمَ نُورٌمّنْ اِلَــهٍ
وَنُـورُاللهِ لاَيُعطَ لِعَـاصِي
ژباړه: ما خپل استاد ته د حافظې د بدوالي شکايت وکړ، هغه راته د ګناه پرېښودلو توصيه وکړه، ځکه علم د الله تعالی لخوا يو نور دی او د الله تعالی نور وګناهکاره انسان ته نه ورکول کيږي.
همدا راز د ګناه کول ددې لامل جوړېږي چي انسان دي د ډېر سخت او تنګ ژوند سره مخامخ سي چي طبعا پر استعداد به يې هم منفي تأثير ايږدي، د هغه چا په اړه چي د الله تعالی د ذکر څخه مخ اړوي الله پاک فرمايي: وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى.[طه ۱۲۴] ژباړه: څوک چي زما د ياد څخه مخ واړوي د هغه لپاره به ډېر تنګ ژوند وي او د قيامت په ورځ به يې موږ ړوند را حشر کوو.
د الله تعالی د ذکر پرېښودل چي د تقوی ختمېدلو يوه ذريعه ده ددې سبب جوړېږي چي انسان دي د ناوړه ژوند او خراب حالت سره مخامخ سي چي د استعداد ضعيف کېدل او استعداد د لاسه ورکول هم د خراب ژوند او ناوړه حالت يوه برخه ده.
پورته استدلال ته په کتو سره موږ وينو چي په تاريخ کي مسلمان پوهان او د استعداد خاوندان د څومره ډېري او لوړي تقوی خاوندان وه چي يقينا همدغه تقوی وه چي د نورو سببونو تر څنګ د دوی د لوړ استعداد سبب جوړ سوی وو.
تقوی غوره کړئ ترڅو ښه استعداد او قوي حافظه تر لاسه کړئ!
ليکنه: مولوي نورالحق مظهري