ليکوال: مولوي نورالحق مظهري
که د بشر تاريخ ته ځير سو او د الله تعالی له لوري د انبياؤ د ليږلو په حکمت ځان پوه کړو او بيا په ځانګړې توګه د رسول الله صلی الله عليه وسلم سيرت مطالعه کړو دا به راته ښکاره سي چي په اسلام کي ولي مسلمان باچا ته ارزښت ورکول سوی دی؟
په دې خاطر چي د انسانانو دنيوي ژوند ځانګړي نظام او ترتيب ته اړتيا لري او بيا په ځمکه کي د الهي دين عملي کول، د توحيد دعوت چلول، د اسلامي احکامو نفاذ او خلګ دين ته رابلل د انسانانو وظيفه ده ځکه نو دېته اړتيا سته چي انسانان بايد يو امير او مشر ولري تر څو په يادو کارونو کي د دوی رهبري او سرپرستي وکړي، هغه مشر که د الله تعالی له لوري انتخاب سوی وي پيغمبر ورته ويل کيږي او که خپله د انسانانو له لوري انتخاب سوی وي خليفه، اميرالمؤمنين او باچا ورته ويل کېدلای سي.
د شرعي مقاصدو د حفاظت او ساتني لپاره الله تعالی ډېر پيغمبران انتخاب کړيدي او انسانانو ته يې راليږلي دي خو د نبوت د سلسلې د بندېدلو وروسته د وروستني پيغمبر محمد صلی الله عليه وسلم د شريعت په چوکاټ کي الله تعالی پر ټولو انسانانو دا لازمه کړېده چي پر يوه امير سره راټول سي او د هغه په رهبرۍ کي د شرعي مقاصدو ساتنه وکړي.
د لاندي ځينو د لائلو په رڼا کي د مسلمان باچا ارزښت بيانولای سو:
1 - کله چي ابراهيم عليه السلام د بيت الله د تعمير څخه فارغ سو ځان ته د شخصي دعا وروسته يې خپلو اولادونو ته لومړی دعا ددې وکړه: چي ای الله په دوی کي د دوی څخه ځانګړی رسول پيدا کړې! رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ.[البقرة129]
دا دعا يې ځکه لومړی وکړه چي د انسانانو لپاره تر ټولو مهم شی مصلح او غمخور رهبر دی، د رهبر په شتون کي په انسانانو کي يووالی، عدالت او حريت راځي چي په مټ يې پر ټولنه د ښېرازۍ او ترقۍ دروازې را خلاصيږي.
مفسرينو ددې آيت په تفسير کي ليکلي دي: الله تعالی د ابراهيم عليه السلام دعا قبوله کړه او محمد صلی الله عليه وسلم يې دده په اولاده کي را واستوی چي هم د الله تعالی لخوا رسول وو او هم د بندګانو لپاره رهبر او باچا وو.
2 - کله چي رسول الله صلی الله عليه وسلم وفات سو دده ملګرو تر هرڅه مخکي د مسلمانانو لپاره رهبر يعني دده خليفه وټاکی تر څو په مسلمانانو کي د رهبرۍ خلاء را نسي او خلګ سره و نه پاشل سي.
امام الحرمين عبدالملک بن عبدالله الجويني په خپل کتاب غياث الامم کي ويلي دي: أما أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم رأوا البدار إلى نصب الإمام حقا وتركوا بسبب التشاغل به تجهيز رسول الله صلى الله عليه وسلم ودفنه مخافة تتغشاهم هاجمة محنة ولا يرتاب من معه مسكة أن الذب عن الحوزة والنضال دون حفظ البيعة محتوم شرعا ولو ترك الناس فوضى لا يجمعهم على الحق جامع ولا يزعهم وازع ولا يردعهم عن اتباع خطوات الشيطان رادع مع تفنن الآراء وتفرق الأهواء لتبتر النظام وهلك الأنام وتوثب الطغام والعوام وتحزبت الآراء المتناقضة وتفرقت الارادات المتعارضة وملك الأرذلون سراة الناس وفضت المجامع واتسع الخرق على الراقع ونشبت الخصومات واستحوذ على أهل الدين ذوو العرامات وتبددت الجماعات.[غياث الأمم والتياث الظلم صفحه17]
ژباړه: تر دې چې د رسول الله صلی الله عليه وسلم اصحابو د امام پر ټاکلو تلوار مهم وليد، او په هغه باندي د مصروفيت له امله يې د رسول الله صلی الله عليه وسلم د جنازې تيارول او د هغه ښخول له دې وېري پرېښودل چې دوی د مصيبت په بريد کې راګير نسي او هغه کسان چې د هغو سره لږ عقل وي بايد شک ونه کړي چې د ملکيت دفاع او مبارزه د بيعت له ساتلو پرته ناشونې ده، که خلګ پاشلي پرېښودل سي هيڅ راټولوونکی يې پر حق باندي سره راټول نکړي، هيڅ منع کوونکی يې منع نکړي، او هيڅوک يې د شيطان پر قدمونو د تللو څخه را و نه ګرځوي، سره د اختلاف د نظرونو او وېشل کېدلو د غوښتنو نو نظام به نسکور سي، خلګ به له مينځه ولاړ سي، ظالمان او عام خلګ به پاڅون وکړي، او متضاد نظريات به ډلي ډلي سي، مخالفي ارادې به سره و وېشل سي، ګمراهان به د خلګو ټولۍ په واک کي واخلي، مجلسونه به مات سي، په لوړه کچه به سرغړوني وسي، اختلافات به رامينځ ته سي، پر اهل دين به بدخصلته خلګ مسلط سي او ډلي ټپلي به را پيدا سي.
د پورته ټولو زيانونو او منفي احتمالاتو د مخنيوي لپاره اصحابو رضي الله عنهم د امام او باچا پر ټاکلو تلوار وکړ او دا خپله د لوی ارزښت ښکارندويي کوي.
3 - قالت الحكماء: إمام عادل، خير من مطر وابل؛ وإمام غشوم، خير من فتنة تدوم؛ وما يزع الله بالسلطان أكثر ما يزع بالقرآن.[العقدالفريد]
ژباړه: حکماؤ ويلي دي: عادل باچا تر توند باران ښه دی، ظالم باچا تر دوامداري فتنې ښه دی او په باچا باندي الله تعالی تر قرآن ډېر شيان دفع کوي.
يعني تر توند باران و خلګو ته د عادل باچا ګټه ډېره رسيږي ځکه چي په توند باران يواځي کروندې اوبيږي او د خلګو اقتصادي وضعيت برابريږي خو په مسلمان عادل باچا د خلګو ټوله ژوند برابريږي ځکه نو مسلمان عادل باچا ډېر ارزښت لري، او مسلمان باچا چي پر ځينو خلګو ظلم کوي تر دوامداري فتنې غوره دی ځکه د باچا په شتون کي ټول شرعي مقاصد خوندي ساتل کيږي او د فتنې په وخت کي ټول انساني نظام سره ګډوډ کيږي او د مسلمان باچا په ذريعه د ټولني څخه داسي جرائم او تخلفات ختميږي هغه چي په قرآن باندي نه ختميږي ځکه ډېر خلګ قرآن لولي او تلاوت يې کوي خو هيڅ ورڅخه نه متأثره کيږي سره ددې چي په قرآن کي د ګناه کوونکو او مجرمينو لپاره ډېري سزاګاني هم راغلي دي خو د مسلمان باچا له وېري ډېری خلګ د جرم څخه لاس اخلي دا ځکه چي مسلمان باچا مجرمينو ته عملا مجازات ورکوي له همدې امله په اسلامي نظام کي د جرمونو کچه ډېره ټيټه وي.
4 - وقال كعب الأحبار: مثل الإسلام والسلطان والناس مثل الفسطاط والعمود والأطناب والأوتاد، فالفسطاط الإسلام؛ والعمود السلطان؛ والأطناب والأوتاد الناس. ولا يصلح بعضها إلا ببعض.[عقدالفريد]
ژباړه: کعب الاحبار ويلي دي: د اسلام، باچا او خلګو مثال داسي دی لکه د خيمې، د خيمې ستني، تناوونه او ميخونه؛ خيمه اسلام دی، ستني باچا دی او تناوونه او ميخونه خلګ دي چي ځيني يې په ځينو نورو باندي سميږي.
يعني لکه خيمه چي په درېدلو کي دغه شيانو ته اړتيا لري اسلام هم په ثابت پاته کېدلو کي دغه شيانو ته اړتيا لري؛ مسلمان باچا چي د خيمې د ستنو او پايو حيثيت لري د خلګو سره چي د تناوونو او ميخونو حيثيت لري په ګډه بايد د اسلام د ساتني لپاره کار وکړي.
دا معلومه خبره ده چي خيمه بېله پايې او ستني نه دريږي نو اسلام هم بېله مسلمان باچا نسي قائم کېدلای ځکه نو د مسلمان باچا وجود په اسلامي ټولنه کي ډېر اړين دی.
5 – امام غزالي رحمه الله په احياء علوم الدين کي فرمايي: فإن الدنيا مزرعة الآخرة ولا يتم الدين إلا بالدنيا والملك والدين توأمان فالدين أصل والسلطان حارس وما لا أصل له فمهدوم وما لا حارس له فضائع ولا يتم الملك والضبط إلا بالسلطان.[احياء علوم الدين صفحه 17]
ژباړه: دنيا د آخرت فارم او کښت دی او دين له دنيا پرته نه بشپړ کيږي، باچاهي او دين سره جوړه دي، دين اصل دی او باچا ساتونکی دی، هغه څه چي اصل و نه لري له مينځه ځي، او هغه څه چي ساتونکی نه لري برباد دی، سلطنت او واک له باچا پرته نسي بشپړ کېدلای.
يعني د دين په ساتلو کي مسلمان باچا ته اړتيا سته؛ د اسلامي خلافتونو د ړنګېدلو وروسته د دين څخه د ډېرو مسلمانانو انحراف ددې ښکارندويي کوي چي هر وخت مسلمان باچا شتون ونلري په هماغه وخت کي به خلګ د دين په لحاظ هم ډېر ضعيفه کيږي او د دين ساتل به ارومرو د ستونزو سره مخ کيږي.
د کومه وخته څخه چي په افغانستان کي اسلامي امارت حاکم سوی او د افغانستان خلګ پر يوه امير باندي سره راټول سويدي د نورو پر مختګونو تر څنګ په ديني برخو کي هم موږ د پرمختګ ليدونکي يو ځکه ډېره برخه د منکراتو له مينځه تللې او په خلګو کي د ديانت سره علاقه مندي ډېره سوېده.
6 - السلطان زمام الأمور، ونظام الحقوق، وقوام الحدود، والقطب الذي عليه مدار الدنيا؛ وهو حمى الله في بلاده، وظله الممدود على عباده؛ به يمتنع حريمهم، وينتصر مظلومهم، وينقمع ظالمهم، ويأمن خائفهم.[العقدالفريد صفحه1]
ژباړه: باچا د چارو واک دی، د حقوقو نظام دی، د سرحدونو بنسټ دی او هغه قطب دی چې د دنيا مدار پر ده باندي ولاړ دی. باچا د الله تعالی په ښارونو کي د هغه د دين ساتونکی دی او پر بنده ګانو يې غوړول سوی سيوری (رحمت) دی، په باچا سره الله تعالی د دوی حريم ساتي، د دوی د مظلوم مرسته په کوي، د ظالمانو څخه انتقام ورباندي اخلي او وېرېدلي انسانان په خوندي کوي.
7 – په تهذيب الرياسة وترتيب السياسة کتاب کي يې د امام او باچا په ارزښت کي ليکي دي: فأقول نظام أمر الدين والدنيا مقصود ولا يحصل ذلك إلا بإمام موجود لو لم نقل بوجوب الإمامة لأدى ذلك إلى دوام الاختلاف والهرج إلى يوم القيامة لو لم يكن للناس إمام مطاع لانثلم شرف الإسلام وضاع لو لم يكن للأمة إمام قاهر لتعطلت المحاريب والمناظر وانقطعت السبل للوارد والصادر لو خلا عصر من إمام لتعطلت فيه الأحكام وضاعت الأيتام ولم يحج البيت الحرام لولا الأئمة والقضاة والسلاطين والولاة لما نكحت الأيامى ولا كفلت اليتامى لولا السلطان لكانت الناس فوضى ولأكل بعضهم بعضا.[تهذيب الرياسة وترتيب السياسة ج1 ص 8]
ژباړه: زه وايم: د دين او دنيا نظام مقصود دی او دغه مقصود بېله شتون څخه د امام په لاس نه راځي، که موږ د امام ټاکل و نه منو نو دا به د قيامت تر ورځي د اختلافاتو او ګډوډۍ لامل سي، که د خلګو لپاره اطاعت کېدونکی امام نه وي نو د اسلام عزت به له مينځه ولاړ سي، که امت فاتح امام ونلري نو جنګونه او منظرې به بندي سي او د راتلونکي او تلونکي پر مخ به لاري پرې سي، که کومه زمانه د امام څخه خالي وي نو په هغه وخت کي به احکام تعطيل سي او يتيمان به خوار سي او د بيت الله حج به څوک نسي کولای، که ائمه، قاضيان، باچاهان او واليان نه وي نو ناواده ښځي به په نکاح نه ورکول کيږي او د يتيمانو سرپرستي به نه کيږي او که باچا نه وي نو په خلګو کي به ګډوډي جوړه سي او ځيني به ځيني نور وخوري.
د پورته خبري په تأييد موږ ويلای سو چي د کومه وخته څخه چي په مسلمانانو کي د مسلمان امام او باچا خلاء راغلې ده د هماغه وخته څخه په مسلمانانو کي د اختلاف او ځان ځانۍ ګډوډي را مينځ ته سوېده او د کومه وخته څخه چي په افغانستان کي اسلامي امارت حاکم سوی دی او مسلمان باچا ته واک په لاس کي ورغلی دی د ټولو ګډوډيو او ناخوالو مخه نيول سوېده.
8 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِنَّ السُّلْطَانَ ظِلُّ اللهِ فِي الْأَرْضِ، يَأْوِي إِلَيْهِ كُلُّ مَظْلُومٍ مِنْ عِبَادِهِ، فَإِذَا عَدَلَ كَانَ لَهُ الْأَجْرُ وَعَلَى الرَّعِيَّةِ الشُّكْرُ، وَإِذَا جَارَ كَانَ عَلَيْهِ الْإِصْرُ وَعَلَى الرَّعِيَّةِ الصَّبْرُ.[شعب الايمان 6984]
ژباړه: د عبدالله بن عمر رضي الله عنه څخه روايت دی چي رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمايل: باچا په مځکه کي د الله تعالی سيوری دی، د الله تعالی د بنده ګانو څخه هر مظلوم پناه ور وړي، که يې عدالت کوی نو د هغه لپاره مزدوري سته او پر رعيت شکر سته او که يې ظلم کوی نو پر هغه باندي ګناه سته او پر رعيت صبر سته.
