مالي فساد:
مالي فساد هم د نورو فسادونو په څېر حرام او ناروا دی او په ټولنه کي د ډېرو ناخوالو سبب د، د حرمت لپاره يې په لاندي آيت دليل نيولای سو چي الله تعالی فرمايي:
وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ.[البقرة۱۸۸]ژباړه: په خپل مينځ کي خپل مالونه په باطله طريقه مه خورئ.
دلته باطله طريقه عامه ده که غلا وي، که غصب وي، که رشوت وي، که چمبازي وي او که نوري فاسدي طريقې وي.
مالي فساد د هغو انحرافاتو څخه عبارت دی چي د مالونو په لاس ته راوړلو، لګولو، تمويلولو او ذخيره کولو کي د عمومي قوانينو، مقرراتو او طرزالعملونو په خلاف تر سره کيږي.
کوم قوانين چي د نظام او ټولنو لخوا د دولتي او خصوصي بنسټونو د کار د تنظيم او مالي چارو د ښه ترتيب لپاره وضعه سوي وي او په دولتي ادارو او خصوصي سکټور کي يې پلي کول د مالي کنټرول لپاره منظور سوي وي د هغو خلاف کړنه کول مالي فساد بلل کيږي، مالي فساد ډېر اړخونه لري مګر تر ټولو هم يې په لاندي ډول دي:
۱ – رشوت:
بېله شکه چي رشوت د مالي فساد تر ټولو مهم ډول دی او په حقيقت کي د فساد يو له مهمو وسيلو څخه دی، رشوت هغه فساد دی چي د نړۍ په ډېرو سيمو کي په پراخه پيمانه په ډېرو بڼو باندي شتون لري.
رشوت چي په هر نامه او تر هر عنوان لاندي او د هر هدف لپاره چي وي په ټولنه کي مالي فساد بلل کيږي او په نظامونو کي د ډېرو ناخوالو لامل جوړيږي.
په نړۍ کي د رشوت په ذريعه ګڼ شمير کارونه کيږي لکه: د خپل حق اخيستل، د نورو حقوق سلبول، دولتي وظيفه پيدا کول،په تجارت او مارکټينګ کي خپلي موخي ته رسېدل، په جزايي او حقوقي مسائلو کي خنډونه پيدا کول يا ليري کول، جعل کاري کول او داسي نور هغه کارونه چي د شرعي او قانوني اصولو پر خلاف د ځينو مشخصو موخو لپاره کيږي.
۲ – شخصي ګټو ته ترجيح ورکول:
کله چي په خصوصي يا عمومي سکټورونو کي د مسئولينو هدف يواځي خپلي شخصي ګټي وي هلته د مالي فساد ډېر احتمال سته ځکه چي داسي مسئولين عمومي ګټي د خپلو شخصي ګټو سره په ټکر کي ويني ځکه نو ځان دېته اړ بولي چي بايد د خپلو شخصي ګټو خوندي کولو لپاره هر مالي فساد ته لاس واچوي او د خپل موقف څخه په استفاده د ځان، کورنۍ، ډلي، قبيلې، جغرافيايي سيمي، ملګرو يا د هغو بسنټونو شخصي ګټي خوندي کړي چي مسئول کس يا د هغه مربوط کسان معامله ورسره لري له همدې امله داسي کسان تل په اجرااتو کي د خپلو تفرداتو څخه په مرمزو ډول استفاده کوي او يا هم پر ځان را ټول کسان د خپلي پاليسۍ څخه اغيزمن کوي تر څو هغوی هم په مالي فساد کي دده سره ښکېل پاته سي.
۳ - د دولتي يا شخصي موقف او دولتي او خصوصي سرچينو څخه ناوړه ګټه اخيستنه:
کله چي يو څوک د خپل موقف څخه ناوړه استفاده کوي يا د کومي دولتي او خصوصي سرچينې څخه ناوړه ګټه پورته کوي طبعا ټول مقررات تر پښو لاندي کوي د بېلګي په ډول: د دولتي يا خصوصي موټرو، ماشينونو، تجهيزاتو، تأسيساتو، ودانيو او نور موادو څخه غلطه استفاده کوي همداسي د خپلو شخصي اهدافو لپاره د اجازې پرته ځيني کسان بېله دې چي مالي طرزالعملونه په پام کي ونيسي تر مالي فلترونو او سيسټمونو تېروي چي دا کار هم بالفعله او هم په آينده کي د لوی مالي فساد لامل جوړيږي.
۴ – د سيسټمونو او کاري مقرراتو سره نابلدتيا:
دا معلومه خبره ده چي په هره اداره کي سيستم د کارونو د ښه نظم او شفافيت لپاره جوړيږي نو کله چي څوک د سيستم سره بلدتيا ونلري طبعا به د نظم د ګډوډ کېدلو تر څنګ په اداره کي شفافيت هم له منځه ځي بيا په خاصه توګه چي کله سيسټم د کوم فاسد شخص لاس ته ولويږي ځکه فاسد شخص به تل خپل هدف ته د رسېدلو لپاره د سيسټم د تحريف او مغلظ کېدلو هڅه کوي او د ساده او ناپوه کس په حضور کي به په بنډلونو مالي کريډيټ خپل جيب ته اچوي.
همدغه اصل ته په کتو سره بايد د ټولو عائداتي او مصارفاتي اداراتو په رأس کي داسي کسان وګمارل سي چي د موجوده سيستم سره پوره آشنايي ولري او يا هم په پوره توګه سيستم ورته تشريح سي تر څو په شعوري او يا غير شعوري ډول فساد ورڅخه ونسي.
۵ - ډالۍ يا سوغات:
ډالۍ يا سوغات هغه شی دی چي په اداره کي مالي فساد ته لاره آواره وي ځکه له يوې خوا ډېری خلګ د ډالۍ څخه د رشوت په حيث استفاده کوي او غواړي له دې لاري مسئولين ښکار کړي او په خپله ګټه يې وکاروي او د بلي خوا ممکن مسئول کس د ډالۍ لاس ته راوړلو په نيت د کوم چا مراعات وکړي او موضوعه اصول تر پښو لاندي کړي ځکه نو ښه خبره دا ده چي هيڅ مسئول دي د خپل مسئوليت په وخت کي د چا څخه ډالۍ نه قبلوي او د خلګو د مالي تخفيف، مرستي، سفر خرچې، مېلمستيا او سرګرمۍ سره دي ډېر احتياط وکړي.
۶ – د عامه او شخصي پيسو غلا کول يا لوټول:
غلا چي په هره بڼه وي مالي فساد دی ځکه په غلا باندي دولتي يا شخصي زيرمي لوټ کيږي او د نظم د کډوډ کېدلو تر څنګ په مالي برخه کي د ډېرو ستونزو لامل جوړيږي.
۷ – د اسنادو جعل کاري:
فاسد د ځان لپاره د ګټې ترلاسه کولو يا د مالي معاملو يا شرکتونو ارزښتونو لوړولو يا ټيټولو لپاره جعلي اسناد او لاسليکونه جوړوي چي دا کار خپله مالي فساد زېږوي.
۸ – د پيسو مينځل/وينځل:
زموږ په زمانه کي ډېری خلګ د پيسو مينځلو په مالي فساد اخته دي ځکه هر څوک د خپلي سرمايې منبع ته قانوني او شرعي حيثيت ورکوي ځيني ممکن د خپلو ناړو لارو څخه د پيسو پيدا کولو پر قانوني کېدلو عقيده ولري او ځيني که عقيده ونلري په عملي ډول يې د مشروع او روا تجارت په صفت تر سره کوي د بېلګي په ډول غل، رشوت خور، درواغجن، انسان تښتوونکی، دوکه باز، غاصب او زورواکی چي له کومو لارو پيسې لاس ته راوړي داسي يې انګيري چي ګويا زه د يوې مشروعي لاري څخه پيسې لاس ته راوړم.
۹ – په سوداګانو کي درغلي او چم:
په سوداګانو کي درغلي او چم د مالي فساد لويه ذريعه ده ځکه ددې لاري څخه مفسدين په باطله طريقه مال لاس ته راوړي او د مسلمانانو شخصي مالي زيرمي لوټوي.
دوام لري....
اجمالي مأخذ: العربيه ويب پاڼه.
ليکنه: مولوي نورالحق مظهري
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر