يوه شبهه:
وَلْتَكُن مِّنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.[آل عمران 104]
ژباړه: ارومرو به ستاسي څخه يوه ډله خلک وي چې خير ته بلنه ورکوي او امر بالمعروف او نهي عن المنکر کوي او همدغه خلک کامياب دي.
ځيني خلک په پورتني آيت شريف باندي دليل نيسي چې امر بالمعروف او نهي عن المنکر تنها کار د علماو دی هرڅوک يې نسي کولای؛ دوی وايي دلته چې لفظ د "مِن" راغلی دی هغه تبعيضيه دی، نو معنی يې داسي کېږي چې: په تاسو کې به يوه ډله وي چې امر بالمعروف او نهي عن المنکر کوي چې هغه علماء دي. ځكه نو دوی وايي : امر بالمعروف او نهي عن المنکر تنها کار د علماو دی نورو خلکو ته جائزه نده چې امر بالمعروف او نهي عن المنکر وکړي.
د شبهې ځواب:
د دغه خلکو استدلال او د"من" تبعضيه څخه دغه مقصد اخيستل صحيح نه دی ځکه چې:
پر دې خبره د مفسرينو اتفاق نه دی چې دلته دي "من" تبعيضيه شي، بلکې اختلاف دی ځيني يې تبغيضيه بولي، ځيني يې بيانيه بولي، ځيني يې د دواړو په صحت باندي قائل دي او د هر يوه لپاره توجيه کوي.
خو هغه څوک چې تبعيضيه يې بولي هم داسي نه وايي چې دا کار دي تنها علماء وکړي بلکې هرڅوک کولای شي د خپل علم مطابق امر بالمعروف وکړي، خو دلته د"من" فايده فقط دغه ده چې په دې سره هغه فرضيت عيني ساقط شو يعني "من" د دې لپاره راغلی دی چې دغه وظيفه فرض عين نده بلکې فرض کفايي ده، چې په يو قوم کې يې څو نفره وکړي د نورو ټولو غاړي ورسره خلاصيږي دا يې معنی نده چې تنها علماء به يې کوي بل څوک به يې ګرسره نه کوي که څه هم په ځينو مسائلو يې سر خلاصيږي.
علامه وهبة الزحيلي په خپل تفسير کې وروسته تردې چې وايي دغه "من" د تبعيض لپاره دی. وايي: و تخصص هذه الفئة بما ذكر لا يمنع كون الأمر بالمعروف والنّهي عن المنكر واجبا على كلّ فرد من أفراد الأمّة بحسبه.
ژباړه: يعني د دغي ډلي(علماؤ) د تخصيص په هغه شي سره چې ذکر سو د دې څخه منع نه راوړي چې امر بالمعروف او نهي عن المنکر دي پر هر فرد د هغه د قدرت په اندازه واجب وي. وروسته يې پر دې باندي د احاديثو څخه دلائل هم راوړي دي.
همدا راز په تفسير ابي سعيد کې راځي: ژباړه: د خطاب متوجه کېدل و ټولو ته سره د نسبت د دعوت و بعضو ته لپاره د ثبوت د معنی د فرض کفايي دی، او د دې لپاره چې دغه پر ټولو باندي واجب دی، خو پداسي طريقه چې ځيني يې وکړي نو د نورو څخه ساقطيږي، او که ټوله يې پسې پريږدي، نو بيا ټوله ګناهکاره کېږي؛ وروسته بیا وايي: ولا يقتضي ذلك كونَ الدعوةِ فرضَ عينٍ ، فإن الجهادَ من فروض الكفايةِ مع ثبوته بالخطاب العامِّ. [تفسير ابي سعيد ص 430 ج 1 المکتبة الشاملة]
يعني دا چې "من" دي لپاره د تبيين شي د دغه څخه داسي نه ښکاري چې دا کار دي فرض عين شي، ځکه چې جهاد فرض کفايي دی سره د دې چې په عام خطاب باندي هم ثابت دی.
مقصد يې دا دی چې دلته که من بيانيه شي فرض عين کېدل يې ورڅخه نه ثابتيږي اوکه تبعيضيه شي، تخصيص يې تر يوې ټولۍ پوري نه ثابتيږي بلکې فقط د تبعيض څخه تنها فرض کفايي والی ثابتيږي.
البته په هغه صورت کې چې کفار پر مسلمانانو باندي یرغل وکړي جهاد فرض عين ګرځي.
په تفسير شعراوي که راځي: ژباړه: يعني د دې معنی داسي ده چې ای مخاطبينو! په تاسو کې دي يوه ډله وي چې خلک وخير ته را بولي. همدا راز معنايي دا ده چې تاسو ټوله امت بايد داسي وسئ چې خلک وخير ته راوبولئ .بعضي علماء داسي ګمان کوي چې د دغه قول څخه داسي ثابتیږي چې په تاسو کې به يوه ډله وي چې امر بالمعروف او نهي عن المنکر کوي، خو مګر دلته تر دې عميق فهم سته هغه دا چې دغه آيت د دې امر کوي چې بايد ټوله اسلامي ټولنه داسي امت وي چې و خيرته دعوت ورکړي، او امر بالمعروف او نهي عن المنکر وکړي يعني دا آيت ټول مسلمانان په دغي وظيفې باندي امرکوي، نو داسي نه شي کېدلای چې يوه ډله دي په امر بالمعروف او نهي عن المنکر سره خاص کړل شي، بلکې دا ضروري ده چې ټوله امت مسلمه دي په معروف باندي امر کوونکی وي او د منکر څخه دي منعه کوونکی وي، نو چې چا ته يو حکم د احکامو معلوم وي بايد په هغه باندي بل څوک امر کړي.[تفسير شعراوي ص 1118 ج 1 المکتبة الشاملة]
او په تفسير ابن کثير کې راځي: ژباړه: مقصود د دې آيت څخه دا دی چې بايد د دې امت څخه يوه ډله وي چې د دې کار لپاره يې قصد کړی وي، که څه هم دغه کار پرهر فرد باندي د هغه د توان مطابق واجب دی، لکه څنګه چې په صحيح مسلم کې د ابوهريرة رضي الله تعالی عنه په حواله راځي چې رسول اکرم صلی الله عليه وسلم وفرمايل: څوک چې ستاسو څخه يو بدکار وويني نو په خپل لاس دي تغيير ورکړي که يې په طاقت نه وه، بيا دي په ژبه تغيير ورکړي اوکه يې په طاقت نه وه، نو بيا دي په زړه کې ورڅخه کرکه وکړي او دغه هغه ضعيفه اثر د ايمان دی. [تفسير ابن كثيرص 91 ج 2]
او قاضي ثناء الله فاني پتي رحمه الله په خپل تفسير کې وروسته تردې چې دی وايي: دغه "من" د تبعيض لپاره دی ځکه چې امر بالمعروف فرض کفايي دی او بل، هرڅوک د دې صلاحيت نه لري چې ودي کړي. داسي ليکې:
ژباړه: الله پاک ټوله مخاطب کړه خو مطالبه يې د بعضو څخه وکړه د دې لپاره چې پر دې باندي دلالت وکړي چې دغه وظيفه پر ټولو باندي واجب ده، که يې ټوله پريږدي ټول ګناهکاره کېږي، خو په کولو سره د بعضو د ټولو د غاړي څخه ساقطيږي چې فرض کفايي همداسي وي.[التفسير المظهري ص 567 ج 1]
او داسي هم روا کېږي چې "من" بيانيه شي او نهي عن المنکر دي پر هر يوه باندي واجب شي، او کمترينه اندازه يې دا ده چې په زړه کې ورڅخه بد يوسي، يعني تاسو ټوله داسي امت شئ چې خلک وخيرته راوبولئ.
په تفسيربغوي کې راځي: وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ. أي: كونوا أمةً، {من} صلة ليست للتبعيض.
يعني دغه "من" د صله زائده دی تبعيضيه نه دی.
په تفسير الوجيز کې راځي:{ولتكن منكم أمة} الآية. أَي: و ليكن كلُّكم كذلك، و دخلت "مِنْ" لتخصيص المخاطبين من غيرهم.[تفسير الوجيز ص 99 ج 1 المکتبة الشاملة]
یعني من لپاره د تخصيص د مخاطبينو دی د نورو څخه.
امام فخر الدين رازي رحمه الله وروسته تر ذکر کولو د دواړو مذهبينو په لفظ کې د"من" يو ځلي د يوه اعتراض دفعه کوي کوم چې پر هغو خلکو باندي وارديږي چې هغوی دغه "من" بيانيه بولي چې د دې څخه له ورايه ښکاري چې دی هم پدغه باور دی چې دغه "من" بيانيه دی، وروسته بيا ليکې:
ژباړه: علماؤويلي دي: د فاسق لپاره روا کېږي چې په ښه کار باندي امر وکړي ځکه لکه پر ده باندي چې واجب ده پرېښودل د دغه بد کار همدا راز پر ده باندي واجب ده منع کول د دغه کار څخه، نو دا چې دی يو واجب پريږدي، د دې څخه داسي نه لازميږي چې هغه بل واجب دي هم پريږدي، او سلف صالحينو څخه داسي نقل شوی دی: چې په ښه کار باندي امر وکړئ که څه يې هم تاسو نه کوی، او د حسن رحمه الله څخه نقل دی چې ده د مطرف بن عبدالله څخه واورېدل چې ويل يې: زه هغه شی نه وايم کوم چې نه يې کوم، نو ده ورته وويل: کوم يو زموږ هغه کار کوي چې وايي يې؟ شيطان خوښ لري چې پدغي خبري باندي پر تاسو کاميابه شي، نو به بيا هيڅوک امر بالمعروف او نهي عن المنکر نه کوي.[ تفسير مفاتيح الغيب ص 147 ج 8]
خلاصه: دا ده چې د لفظ څخه د"من" نفي د امر بالمعروف او نهي عن المنکر د غير څخه د علماؤ نه ښکاري.
البته دا خبره ضروري ده کوم څوک چې چا ته د يو ښه کار دعوت ورکوي او يا يې د بد کاره څخه نهي کوي هغه بايد د هغه کار او هغې خبري حکم ښه زده کړی وي بيا يې ونورو خلکو ته ووايي؛ که يې نه وي زده کړی بيا يې هم خلکو ته وايي، نو بيا داسي سړي ته لازمه نده چې پر خلکو دي امر او نهي وکړي آن تر دې چې يو عالم يوه مسئله ورته پوره معلومه نه وي نه شي کولای هغه خلکو ته په يقيني ډول بيان کړي.
مثلا که چا د لمانځه مسائل د يوه عالم څخه ښه زده کړيوي، هغه سړی کولای شي دغه مسائل نورو خلکو ته هم بيان کړي او يا چا د معاملاتو او سوداګانو مسائل ښه زده کړيوي دغه سړی کولای شي نورو خلکو ته يې هم بيان کړي.
نو کومو علماو چې د تبلیغ لپاره علم شرط بللی دی هدف یې دا نه دی چې هغه مبلغ باید مولوي صاحب وي یا مولانا صاحب وي، لیسانس یا دکتورا ولري بلکې هدف یې دا دی چې د کوم شي تبلیغ چې کوي د هماغه شي عالم وي؛ یعني کوم شی چې دی یې و نورو ته وایی خپله یې سم زده کړی وي.
نو د تبلیغ لپاره یا د امر بالمعروف او نهي عن المنکر لپاره دا شرط نه دی چې تبلیغ کوونکی باید د ټولو علومو څخه فارغ وی یا د احادیثو څخه فارغ وي، او دا هم شرط نه دی چې په نامه د مولوي صاحب یا په نامه د مولانا صاحب دي وي بلکې چې څومره شی هر چا زده وي هغه د هماغه شي عالم بلل کیږي او شرعا کولای شي کوم شیان چې یې زده وي نورو ته یې د تبلیغ یا امر بالمعروف او نهي عن المنکر په شکل ورسوي.
دوام لري...
ليکنه: مولوي نورالحق مظهري
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر