څو دانې مشورتي کرښي:

۱ ـ خدمت غواړه خو مسئوليت مه غواړه.

۲ ـ خدمت په ځان کې منحصر مه ګڼه خو ځان په خدمت کې منحصر وګڼه.

۳ ـ مسئوليت چې هرڅومره سپک وي خوکولو ته يې ځان ژمن وبوله.

۴ ـ مسئوليت تر هغه وخته پوري کوه چې کولای يې شې کله يې چې د کولو څخه پاتي راسې نور نو ځان مه ورباندي مصروف کوه بلکې هغه چا ته يې وسپاره چې کولای يې سي.

۵ ـ د هغه چا سره چې درکړی مسئوليت درڅخه واخلي په زړه کې عقده مه پيداکوه بلکې د ځانه سره محاسبه وکړه، خپله نيمګړتيا پيدا کړه او تجربه حاصله کړه.

۶ ـ تجربه حاصلول علم دی په حاصلولو کې به يې ارومرو ستونزي مخي ته راځي بايد استقامت له لاسه ور نه کړې.

۷ ـ پر هغه چا باندي بد ګمان مه کوه څوک چې پر تا باندي بدګمان کوي يوه نه بله ورځ به دی هم په دي حقيقت باندي پوه سي.

۸ ـ چا ته چې دي مسئوليت ورکړی وي که ته د هغه څخه د مسئوليت ښه سر ته رسول غواړې نو هغه ته هم وخت ورکړه تر څو خپلي ستونزي ستا سره شريکي کړي.

۹ ـ که چا ته وايې: څه دي راوړيدي ؟ نو دا هم ورته وايه: څه شی غواړې؟

۱۰ ـ پر چا باندي دي چې باور وکړ بيا ورسره داسي خبره او معامله مه کوه چې پر هغه باندي ستا پر بې باورۍ دلالت وکړي.

مولوي نورالحق مظهري

امر بالمعروف او نهي عن المنکر د هر چا دنده ده:(دويمه برخه)

يوه شبهه:

وَلْتَكُن مِّنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.[آل عمران 104]

ژباړه: ارومرو به ستاسي څخه يوه ډله خلک وي چې خير ته بلنه ورکوي او امر بالمعروف او نهي عن المنکر کوي او همدغه خلک کامياب دي.

ځيني خلک په پورتني آيت شريف باندي دليل نيسي چې امر بالمعروف او نهي عن المنکر تنها کار د علماو دی هرڅوک يې نسي کولای؛ دوی وايي دلته چې لفظ د "مِن" راغلی دی هغه تبعيضيه دی، نو معنی يې داسي کېږي چې: په تاسو کې به يوه ډله وي چې امر بالمعروف او نهي عن المنکر کوي چې هغه علماء دي. ځكه نو دوی وايي : امر بالمعروف او نهي عن المنکر تنها کار د علماو دی نورو خلکو ته جائزه نده چې امر بالمعروف او نهي عن المنکر وکړي.

د شبهې ځواب:

د دغه خلکو استدلال او د"من" تبعضيه څخه دغه مقصد اخيستل صحيح نه دی ځکه چې:

پر دې خبره د مفسرينو اتفاق نه دی چې دلته دي "من" تبعيضيه شي، بلکې اختلاف دی ځيني يې تبغيضيه بولي، ځيني يې بيانيه بولي، ځيني يې د دواړو په صحت باندي قائل دي او د هر يوه لپاره توجيه کوي.

خو هغه څوک چې تبعيضيه يې بولي هم داسي نه وايي چې دا کار دي تنها علماء وکړي بلکې هرڅوک کولای شي د خپل علم مطابق امر بالمعروف وکړي، خو دلته د"من" فايده فقط دغه ده چې په دې سره هغه فرضيت عيني ساقط شو يعني "من" د دې لپاره راغلی دی چې دغه وظيفه فرض عين نده بلکې فرض کفايي ده، چې په يو قوم کې يې څو نفره وکړي د نورو ټولو غاړي ورسره خلاصيږي دا يې معنی نده چې تنها علماء به يې کوي بل څوک به يې ګرسره نه کوي که څه هم په ځينو مسائلو يې سر خلاصيږي.

علامه وهبة الزحيلي په خپل تفسير کې وروسته تردې چې وايي دغه "من" د تبعيض لپاره دی. وايي: و تخصص هذه الفئة بما ذكر لا يمنع كون الأمر بالمعروف والنّهي عن المنكر واجبا على كلّ فرد من أفراد الأمّة بحسبه.

ژباړه: يعني د دغي ډلي(علماؤ) د تخصيص په هغه شي سره چې ذکر سو د دې څخه منع نه راوړي چې امر بالمعروف او نهي عن المنکر دي پر هر فرد د هغه د قدرت په اندازه واجب وي. وروسته يې پر دې باندي د احاديثو څخه دلائل هم راوړي دي.

همدا راز په تفسير ابي سعيد کې راځي: ژباړه: د خطاب متوجه کېدل و ټولو ته سره د نسبت د دعوت و بعضو ته لپاره د ثبوت د معنی د فرض کفايي دی، او د دې لپاره چې دغه پر ټولو باندي واجب دی، خو پداسي طريقه چې ځيني يې وکړي نو د نورو څخه ساقطيږي، او که ټوله يې پسې پريږدي، نو بيا ټوله ګناهکاره کېږي؛ وروسته بیا وايي: ولا يقتضي ذلك كونَ الدعوةِ فرضَ عينٍ ، فإن الجهادَ من فروض الكفايةِ مع ثبوته بالخطاب العامِّ. [تفسير ابي سعيد ص 430 ج 1 المکتبة الشاملة]

يعني دا چې "من" دي لپاره د تبيين شي د دغه څخه داسي نه ښکاري چې دا کار دي فرض عين شي، ځکه چې جهاد فرض کفايي دی سره د دې چې په عام خطاب باندي هم ثابت دی.

مقصد يې دا دی چې دلته که من بيانيه شي فرض عين کېدل يې ورڅخه نه ثابتيږي اوکه تبعيضيه شي، تخصيص يې تر يوې ټولۍ پوري نه ثابتيږي بلکې فقط د تبعيض څخه تنها فرض کفايي والی ثابتيږي.

البته په هغه صورت کې چې کفار پر مسلمانانو باندي یرغل وکړي جهاد فرض عين ګرځي.

په تفسير شعراوي که راځي: ژباړه: يعني د دې معنی داسي ده چې ای مخاطبينو! په تاسو کې دي يوه ډله وي چې خلک وخير ته را بولي. همدا راز معنايي دا ده چې تاسو ټوله امت بايد داسي وسئ چې خلک وخير ته راوبولئ .بعضي علماء داسي ګمان کوي چې د دغه قول څخه داسي ثابتیږي چې په تاسو کې به يوه ډله وي چې امر بالمعروف او نهي عن المنکر کوي، خو مګر دلته تر دې عميق فهم سته هغه دا چې دغه آيت د دې امر کوي چې بايد ټوله اسلامي ټولنه داسي امت وي چې و خيرته دعوت ورکړي، او امر بالمعروف او نهي عن المنکر وکړي يعني دا آيت ټول مسلمانان په دغي وظيفې باندي امرکوي، نو داسي نه شي کېدلای چې يوه ډله دي په امر بالمعروف او نهي عن المنکر سره خاص کړل شي، بلکې دا ضروري ده چې ټوله امت مسلمه دي په معروف باندي امر کوونکی وي او د منکر څخه دي منعه کوونکی وي، نو چې چا ته يو حکم د احکامو معلوم وي بايد په هغه باندي بل څوک امر کړي.[تفسير شعراوي ص 1118 ج 1 المکتبة الشاملة]

او په تفسير ابن کثير کې راځي: ژباړه: مقصود د دې آيت څخه دا دی چې بايد د دې امت څخه يوه ډله وي چې د دې کار لپاره يې قصد کړی وي، که څه هم دغه کار پرهر فرد باندي د هغه د توان مطابق واجب دی، لکه څنګه چې په صحيح مسلم کې د ابوهريرة رضي الله تعالی عنه په حواله راځي چې رسول اکرم صلی الله عليه وسلم وفرمايل: څوک چې ستاسو څخه يو بدکار وويني نو په خپل لاس دي تغيير ورکړي که يې په طاقت نه وه، بيا دي په ژبه تغيير ورکړي اوکه يې په طاقت نه وه، نو بيا دي په زړه کې ورڅخه کرکه وکړي او دغه هغه ضعيفه اثر د ايمان دی. [تفسير ابن كثيرص 91 ج 2]

او قاضي ثناء الله فاني پتي رحمه الله په خپل تفسير کې وروسته تردې چې دی وايي: دغه "من" د تبعيض لپاره دی ځکه چې امر بالمعروف فرض کفايي دی او بل، هرڅوک د دې صلاحيت نه لري چې ودي کړي. داسي ليکې: 

ژباړه: الله پاک ټوله مخاطب کړه خو مطالبه يې د بعضو څخه وکړه د دې لپاره چې پر دې باندي دلالت وکړي چې دغه وظيفه پر ټولو باندي واجب ده، که يې ټوله پريږدي ټول ګناهکاره کېږي، خو په کولو سره د بعضو د ټولو د غاړي څخه ساقطيږي چې فرض کفايي همداسي وي.[التفسير المظهري ص 567 ج 1]

او داسي هم روا کېږي چې "من" بيانيه شي او نهي عن المنکر دي پر هر يوه باندي واجب شي، او کمترينه اندازه يې دا ده چې په زړه کې ورڅخه بد يوسي، يعني تاسو ټوله داسي امت شئ چې خلک وخيرته راوبولئ.

په تفسيربغوي کې راځي: وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ. أي: كونوا أمةً، {من} صلة ليست للتبعيض.

يعني دغه "من" د صله زائده دی تبعيضيه نه دی.

په تفسير الوجيز کې راځي:{ولتكن منكم أمة} الآية. أَي: و ليكن كلُّكم كذلك، و دخلت "مِنْ" لتخصيص المخاطبين من غيرهم.[تفسير الوجيز ص 99 ج 1 المکتبة الشاملة]

یعني من لپاره د تخصيص د مخاطبينو دی د نورو څخه.

امام فخر الدين رازي رحمه الله وروسته تر ذکر کولو د دواړو مذهبينو په لفظ کې د"من" يو ځلي د يوه اعتراض دفعه کوي کوم چې پر هغو خلکو باندي وارديږي چې هغوی دغه "من" بيانيه بولي چې د دې څخه له ورايه ښکاري چې دی هم پدغه باور دی چې دغه "من" بيانيه دی، وروسته بيا ليکې: 

ژباړه: علماؤويلي دي: د فاسق لپاره روا کېږي چې په ښه کار باندي امر وکړي ځکه لکه پر ده باندي چې واجب ده پرېښودل د دغه بد کار  همدا راز پر ده باندي واجب ده منع کول د دغه کار څخه، نو دا چې دی يو واجب پريږدي، د دې څخه داسي نه لازميږي چې هغه بل واجب دي هم پريږدي، او سلف صالحينو څخه داسي نقل شوی دی: چې په ښه کار باندي امر وکړئ که څه يې هم تاسو نه کوی، او د حسن رحمه الله څخه نقل دی چې ده د مطرف بن عبدالله څخه واورېدل چې ويل يې: زه هغه شی نه وايم کوم چې نه يې کوم، نو ده ورته وويل: کوم يو زموږ هغه کار کوي چې وايي يې؟ شيطان خوښ  لري چې پدغي خبري باندي پر تاسو کاميابه شي، نو به بيا هيڅوک امر بالمعروف او نهي عن المنکر نه کوي.[ تفسير مفاتيح الغيب ص 147 ج 8]

خلاصه: دا ده چې د لفظ څخه د"من" نفي د امر بالمعروف او نهي عن المنکر د غير څخه د علماؤ نه ښکاري. 

البته دا خبره ضروري ده کوم څوک چې چا ته د يو ښه کار دعوت ورکوي او يا يې د بد کاره څخه نهي کوي هغه بايد د هغه کار او هغې خبري حکم ښه زده کړی وي بيا يې ونورو خلکو ته ووايي؛ که يې نه وي زده کړی بيا يې هم خلکو ته وايي، نو بيا داسي سړي ته لازمه نده چې پر خلکو دي امر او نهي وکړي آن تر دې چې يو عالم  يوه مسئله ورته پوره معلومه نه وي نه شي کولای هغه خلکو ته په يقيني ډول بيان کړي. 

مثلا که چا د لمانځه مسائل د يوه عالم څخه ښه زده کړيوي، هغه سړی کولای شي دغه مسائل نورو خلکو ته هم بيان کړي او يا چا د معاملاتو او سوداګانو مسائل ښه زده کړيوي دغه سړی کولای شي نورو خلکو ته يې هم بيان کړي.

نو کومو علماو چې د تبلیغ لپاره علم شرط بللی دی هدف یې دا نه دی چې هغه مبلغ باید مولوي صاحب وي یا مولانا صاحب وي، لیسانس یا دکتورا ولري بلکې هدف یې دا دی چې د کوم شي تبلیغ چې کوي د هماغه شي عالم وي؛ یعني کوم شی چې دی یې و نورو ته وایی خپله یې سم زده کړی وي.

نو د تبلیغ لپاره یا د امر بالمعروف او نهي عن المنکر لپاره دا شرط نه دی چې تبلیغ کوونکی باید د ټولو علومو څخه فارغ وی یا د احادیثو څخه فارغ وي، او دا هم شرط نه دی چې په نامه د مولوي صاحب یا په نامه د مولانا صاحب دي وي بلکې چې څومره شی هر چا زده وي هغه د هماغه شي عالم بلل کیږي او شرعا کولای شي کوم شیان چې یې زده وي نورو ته یې د تبلیغ یا امر بالمعروف او نهي عن المنکر په شکل ورسوي.

دوام لري...

ليکنه: مولوي نورالحق مظهري

امر بالمعروف او نهي عن المنکر د هر چا دنده ده:(لومړی برخه)

امر بالمعروف و نهي عن المنکر هغه کړنه ده چې په مټ یې په ټولنه کې اصلاح راځي او د منکراتو ټغر ټولیږي؛ له همدې امله په اسلام کې ورته ډېر لوی مقام ورکول شوی دی او په قرآن کریم، احادیثو، آثارو او فقهه کې یې په اړه ډېر تفصیلي مسائل راغلي دي چې د ټولو څخه همدغه خبره ثابتیږی چې امر بالمعروف او نهي عن المنکر په عملي بڼه تر خپله وسه د هر مسلمان دنده او وظیفه ده تر یوې خاصي ډلي او طبقې پوري ځانکړی نه دی، البته د پیچلو شرعي مسائلو بیان د علماؤ کرامو کار دی او په اجبار باندي خلک له منکراتو څخه راګرځول د حاکم اسلامي نظام کار دی.

امر بالمعروف او نهي عن المنکر هغه مقدسه دنده ده چې الله تعالی یې د عملي کولو لپاره ګڼ شمېر انبیاء کرام رالېږلي، په قرآن او حدیث کې یې مسلمانانو ته د هغه د عملي کولو لپاره ډېري سپارښتني او ارشادات کړي او پر نه عملي کولو یې ډېر سخت عذاب ذکر کړی دی.

امر بالمعروف او نهي عن المنکر د ټولني د اصلاح لپاره هغه مؤثره نسخه ده چې د بشریت د پیل څخه بیا تر اوسه پوري په ځلونو تجربه سوېده او د انسانانو پر هر قشر یې مثبت تأثیرات لیدل شوي دي. 

د امر بالمعروف او نهي عن المنکر ارزښت ته په پام داسي ویلای شو چې: امر بالمعروف او نهي عن المنکر تنها د علماؤ وظیفه نه ده بلکې د شرایطو سره سم د ټولو مسلمانانو وظیفه ده او هر مسلمان په دې باندي مکلف دی چې د خپل توان سره سم او د خپلي پوهي په اندازه په اسلامي ټولنه کې امر بالمعروف او نهي عن المنکر وکړي. 

د دغي مدعی د ثبوت لپاره غواړو د قرآن، حدیث، فقهي او عقل څخه کره او ښکاره دلائل راوړو او هر استدلال تر جدا عنوان لاندي ذکر کړو:

د قران کريم څخه دلائل:

لومړی دلیل: كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْراً لَّهُمْ مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ.[سوره آل عمران 110]

ژباړه: تاسو ډېر غوره امت ياست چې ايستل شوي یاست لپاره د خلکو، تاسو امر بالمعروف او نهي عن المنکر کوی، او په الله باندي ايمان لری، او که چېري اهل کتابو ايمان راوړی وای نو د دوی لپاره به ډېره غوره وای، د دوی څخه ځيني مسلمانان دي، خو ډېری  يې فاسقان دي.

په دې آيت شريف کې خطاب ټوله امت ته دی، ځکه په لفظ د "کنتم" سره يوه خاصه طبقه خلک مراد نه دي، بلکې امت محمدي صلی الله عليه وسلم ته خطاب دی وروسته چې کومه خبره د امر بالمعروف او نهي عن المنکر راغلې ده هغه هم عامه ده ټوله امت ته شامله ده او د هر چا وظيفه ده.

دویم دلیل: وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَآءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ.[سوره توبه 71]

ژباړه:نارينه مسلمانان او ښځي مسلماناني ځيني يې د ځينو نورو دوستان دي، امر بالمعروف کوي او نهي عن المنکر کوي، لمونځونه کوي او زکاتونه ورکوي او د الله او د هغه د رسول اطاعت کوي ډير ژر دی چې الله پاک به پر دغه خلکو باندي خپل رحمت وکړي، بيشکه الله زورور او حکمت والا دی.

په دې آيت شريف کې الله پاک بېله کوم تقسيم او توپيره مسلمانان سره دوستان بللي او د هغوی وظيفه يې د يو بل په مقابل کې دا ښودلېده چې هغوی امر بالمعروف او نهي عن المنکر کوي، همدا راز لمونځونه کوي او.........

نو لکه چې لمونځ، زکاة او د الله اطاعت د هر چا وظيفه ده همدا راز امر بالمعروف او نهي عن المنکر هم د هر چا وظيفه ده مګر دا چې د يو شرعي عذر له وجهي الله پاک د چا څخه ساقط کړی وي.

درېيم دلیل: التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ.[سوره توبه 112]

ژباړه: توبه کوونکې، عبادت کوونکې، حمد ويونکې، روژه نيوونکې، رکوع کوونکې، سجده کوونکې، په معروف باندي امر کوونکې او د بد کارڅخه نهي کوونکې او د الله پر حدودو باندي حفاظت کوونکې او مسلمانانو ته د جنت زېری ورکړه.

په دې آيت کې الله پاک د مومنانو ستاينه په ډېرو صفاتو سره کړېده چې يو د هغو څخه دغه دی چې دوی امر بالمعروف او نهي عن المنکر کوي، نو لکه چې نورکارونه د هر رښتيني مسلمان صفت دی امر بالمعروف هم د هر مسلمان صفت دی او تر یوې خاصي ډلي پوري خاص نه دی.

څلورم دليل: لَيْسُوا سَوَاءً مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَهُمْ يَسْجُدُونَ * يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَأُولَئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ.[سوره آل عمران 113 – 114]

ژباړه: اهل کتاب ټوله يو ډول نه دي د اهل کتابو څخه يوه ډله ده چې د الله پر دين باندي ولاړه ده، د الله آياتونه د شپې لخوا تلاوتوي او سجده کوي، پر الله او ورځي د آخرت ايمان لري، امر بالمعروف او نهي عن المنکر کوي، د خير په کولوکې تلوار کوي او دغه خلک نيک خلک دي.

په دې آيت کې الله پاک د هغه اهل کتابو چې ايمان يې راوړی دی د نورو  صفتونو په څنګ کې د دوی دا صفت هم ذکر کوي چې دوی امر بالمعروف اونهي عن المنکر کوي، نو لکه نور صفتونه چې په هغو باندي د دوی هر مومن متصف کېدلای شي په دغه صفت باندي هم هر مومن د دوی متصف کېدلای شي،‌ نو امر بالمعروف د هرچا کار دی تنها د علماو کار نه دی.

پنځم دلیل: وَالْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ * إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ.[سوره العصر 1 – 3]

ژباړه: زما دي قسم وي د مازديګر په وخت سره چې هر انسان په تاوان کې دی مګر هغه څوک چې ايمان يې راوړی وي او نيک عمل يې کړی وي، او په حق او صبر باندي يې توصيه کړې وي.

دلته الله پاک د تاواني خلکو د خلکو د  ډلي څخه هغه خلک استثناء کړيدي کوم چې په الله يې ايمان راوړی، ښه عمل يې کړی او په حق او صبر باندي يې توصيه کړېوي.

توصيه په حق او صبر باندي همدغه معنی چې نورو ته انسان د حق او صبر سپارښتنه کوي چې دغه په خپله معنی د امر بالمعروف او نهي عن المنکر ده، لکه په تفسيرقرطبي کې چې د دې آيت په تفسير کې ليکې: أوصى بعضهم بعضاً، وحث بعضهم بعضاً.[تفسير قرطبي ص 181 ج 20 المکتبة الشاملة]

يعني ځينو و ځينو نورو ته وصيت کړی وي، او ځينو ځيني نور پردې باندي باعثه کړيوي، نو کله چې په حق او صبر باندي وصيت کول امر بالمعروف شي نو لکه دلته چې په استثناء کې جلا کوونکی صفت د هر مسلمان لپاره راغلی دی نو امر بالمعروف هم د هر مسلمان صفت دی او پر هر چا باندي لازمه ده چې د خپل علم او توان سره سم امر بالمعروف او نهي عن المنکر وکړي.

دوام لري...

ليکنه: مولوي نورالحق مظهري

د ټولنيزو شبکو مثبت او منفي اړخونه:

ليكنه: مولوي نورالحق مظهري.

دا معلومه خبره ده چې ټولنيزي شبکې د انسانانو پر ژوند ډېر تأثير لري خو هغه شی چې ډېر مهم دی دا دی چې موږ يې مثبت او منفي اړخونه وپېژنو تر څو په مثبت کې ورڅخه ګټه پورته کړو او د منفي اړخ څخه يې ځانونه وساتو.

دا چې ټولنيزي شبکې د څشي لپاره جوړي شوي دي پوښتنه يې بايد د مؤسسينو څخه وشي، خو موږ يې د استعمال او استفادې له مخي پر مثبت او منفي وېشلای شو ځکه اسباب داسي وي چې هم د ښه کار لپاره کارېدلای شي او د بد کار لپاره کارېدلای شي، چې د ښه لپاره کارېدل يې مثبت دی او د بد لپاره کارېدل يي منفي دی.

ټولنيزي شبکې د داسي مارکيټ حيثيت لري چې په هغه کې هم حلال توکي پلورل کيږي هم حرام توکي، هم پاک شيان او هم مردار شيان په همدې سبب زما په آند په کوم ځای کې چې رواج نه وي هلته يې رواجول مناسب کار نه دی او په کوم ځای کې چې رواج وي هلته يې بايد د ښه کارولو لپاره کار وشي.

اوس چې زموږ په ټولنه کې داسي رواج شوي دي چې هر څوک په هر ځای کې هر وخت لاس رسي ورته لري نو په اړه یې داسي ويلی شو چې ټولنيزي شبکې: "شَرٌّ لاَبُدَّ مِنهُ" دی، يعني داسي شر دی چې موږ ورڅخه هيڅه چاره نه لرو ځکه نو نه يې بندولای شو او نه يې هم يواځي محدوديت کومه خاصه نتيجه لري بلکې د دې لپاره چې خلک ورڅخه ښه استفاده وکړي دا ضروري ده چې خلکو ته د پوهاوي ورکولو تر څنګ د هغو څخه د ښه استفادې لپاره يوه داسي کړنلار ولرو چې ټول وګړي خپله د ټولنيزو شبکو څخه ښې استفادې ته را وبلل شي او په عملي ډول هر څوک ورڅخه سمه ګټه پورته کړي.

تر ټولو مخکې بايد موږ خلکو ته داسي ذهنيت ورکړو چې ټولنيزي شبکې يواځي د سرګرمۍ او عادي بوختيا لپاره نه دي بلکې که څوک وغواړي د استفادې او افادې لپاره يې هم کارولای شي او آن تر دې که څوک وغواړي د دې لاري ټولني ته ګڼ شمير خدمتونه هم عرضه کولای شي خو په دې شرط چې سالمه ګټه ورڅخه واخلي او په هغو کې خپل فعاليت مديريت کړي.

که موږ خپل چاپېريال علمي او معلوماتي کړو، هر چا ته د معلوماتو د غوښتلو او راغونډولو زمينه برابره کړو او د بې کارۍ مخه ونيسو نو تر ډېره بريده به د ټولنيزو شبکو څخه ښې استفادې ته لار آواره شي چې بيا به ټولنيزي شبکې د تفريح او سرګرمۍ لپاره نه بلکې د معلوماتو د راټولولو لپاره کاريږي او د يوې علمي سرچينې په توګه به استفاده ورڅخه کيږي؛ لکه اوس چې  ځيني خلک همداسي ګټه ورڅخه  پورته کوي.

كه موږ ځينو پياوړو او تکړه ليکوالانو او اسلامي فرهنګيانو ته زمينه برابره کړو تر څو په ټولنيزو شبکو کې اصلاحي او معلوماتي فعاليت وکړي ترڅو تر خلکو پوري سم نشرات ورسيږي او د بدو نشراتو لپاره يو ډول بديل رامنځ ته شي  نو دا به د ښو نشراتو او فعاليتونو ګراف  لوړ کړي چې په نتيجه کې به ډېری خلک په ټولنيزو شبکو کې د ناوړه او بدي استفادې څخه را وګرځي؛ دا په دې سبب چې يو خو په ديني اصلاحي خدمت کې الله تعالی د مؤثريت برکت ايښی دی او بله خبره دا ده چې د کومي لاري څخه چې د خلکو د انحراف لپاره کار کيږي که د هماغه لاري څخه د امکان په صورت  د دوی په اصلاح کې کار واخيستل شي دا په سيستماتيک ډول د هغوی پر ذهنيت ډېر مؤثر تماميږي. 

که موږ په ورځني ډول په ټولنيزو شبکو کې د رښتينو خبرونو تر څنګ ځيني اصلاحي ليکني چې پر فکري، فرهنګي، سياسي، طبي، اخلاقي او ساينسي برخو مشتملي وي نشر کړو ارومرو به ډېری خلک ګټه ورڅخه پورته کړي او هغه ويښ ځوانان چې د دين، علم او پوهي سره مينه لري ارومرو دېته متوجه شي چې د ټولنيزو شبکو څخه سمه استفاده هم کېدلای شي ځکه له يوې خوا فکري او فرهنګي منحرفينو په خپلو ناوړه نشراتو ټولنيزي شبکې بدنامي کړي دي له بلي خوا زموږ ځينو ناپوهو کسانو په عملي ډول د ټولنيزو شبکو څخه يواځي د بوختيا او ابتذال آله جوړ کړې ده.

که موږ د تأثيراتو په عملي ميدان کې ټولنيزو شبکو ته سر ښکاره کړو نو دا به راته ثابته شي چې نن ورځ ډېر کارونه د ټولنيزو شبکو له لاري کېدلای شي بلکې عملي يې ځيني خلک کوي، د دعوت، پيغام رسوني، تدريس او تجارت لپاره نن په ښکاره ډول د ټولنيزو رسنيو څخه کار اخيستل کيږي نو که کفار خلکو ته د همدغه شبکو له لاري کفري دعوت ورکوي موږ کولای شو چې د اسلام دعوت ورکړو، که گنهکاره او فاسق انسانان خلکو ته د همدغه شبکو له لاري د بې دينۍ دعوت ورکوي موږ کولای شو چې خلکو ته د تقوی او ديانت دعوت ورکړو، که منحرف انسانان د همدغه شبکو او رسنيو له لاري خلک خرافاتو، بدعاتو او فحشاء ته رابولي موږ کولای شو خلک سنت او حياء ته راوبولو، که ګمراه او ناخبره انسانان د همدغه ټولنيزو شبکو له لاري ځانونو ته کمپاين کوي او يا د اسلامي نظام پر ضد تبليغات کوي موږ کولای شو خپلي لاري ته کمپاين وکړو او د دوی تبليغات جواب کړو آن تر دې چې موږ خپلي لاس ته راوړني او ابتکارات تر خلکو پوري رسولای شو.

که د ټولنيزو رسينو او شبکو په اړه معلومات راغونډ کړو نو راته ثابته به شي چې لکه ډېری خلک چې د همدغه شبکو په واسطه له دين څخه اووښتي دي د دې پر عکس ډېری کسان بيا د اسلامي داعيانو په لاس اسلام ته داخل شوي دي او ګڼ شمېر انسانان د سياسي او فکري انحراف څخه ساتل شوي دي.

ټول هغه خلک چې د ټولنيزو شبکو سره ارتباط لري په دې خبر دي چې نن  د همدغه شبکو له لاري د انسانانو تر منځ تاوده بحثونه او مناظرې کيږي او ډېر کسان له دې لاري خپل هدف ته د رسېدلو کوښښ کوي نو ځکه اوسني شرايط دا ايجابوي چې مسلمانان بايد ټولنيزو شبکو ته ځانګړې پاملرنه وکړي او د ښې استفادې لپاره خپل ځوانان وڅاري او د دې لپاره د ټولنيزو شبکو ټولو مسلمانو کارکوونکو ته خاصه پاملرنه وکړي.

د ټولنیزو شبکو سره دومره بوختیا چې په سبب یې د انسان څخه خپل ورځني کارونه پاتي وي او یا یې په سبب لمونځونه او نور عبادتونه قضاء کیږي او یا هم بې ځایه مصارف ورباندي کیږي دا نو بیا هغه حالت دی چې نه تنها دا چې انسان ته ګټه نه لري بلکې تاوان ورته کوي او ممکن په هر ډول انحراف او بدمرغۍ باندي یې اخته کړي.

د قرآن په نسبت زموږ مسئوليت:

کفار او بې دينه خلک خو تل د قرآن سپکاوی کوي ځکه چې هغوی پر قرآن باندي ايمان نه لري نو ځکه هغه ته ارزښت هم نه ورکوي.

کوم شی چې زموږ مسلمانانو لپاره مهم دی دا دی چې موږ د قرآن په نسبت خپل مسئوليت وپېژنو او عملاً يې په اثبات باندي ورسوو چې موږ د قرآن لپاره په ټولو ثابته شوو حقوقو باندي باور لرو او د ژوند په هره برخه کې یې عملي کولو ته ژمن یو.

د لاندي شيانو په عملي کولو سره موږ د قرآن په نسبت د خپل مسئوليت د آداء کولو ښکارندويي کولای شو:
1 – پر ټوله قرآن باندي عملاً ايمان ولرو داسي نه وي چې کوم ځايونه چې زموږ د غوښتنو سره موافق وي پر هغه باندي ايمان لرو او کوم ځايونه چې زموږ د غوښتنو خلاف دي پر هغه ځايونو باندي بيا ايمان نه لرو(العیاذ بالله).

2 – قرآن د ځان لپاره اساسي قانون وبولو او د قرآن په شتون کې پر بل هيڅ وضعي قانون باندي خپله فيصله آواره نکړو.

3 – د قرآن زده کړي ته پوره پاملرنه وکړو او د ټولو برخو د زده کولو لپاره يې خپل ټوله توان او طاقت په کار واچوو.

4 – په تدبر باندي د قرآن تلاوت ته متعهد وسو، د تلاوت د اورېدلو په وخت کې پوره چوپتيا غوره کړو او بې اودسه لاس ور نه وړو.

5 – د قرآن ښوونکو او زده کوونکو سره د خپلي ميني ښکارندويي او پوره مرسته وکړو.

6 – د قرآن د زده کړي د ځايونو سره لکه مدارس، مکاتب او ځيني اسلامي رسنۍ پوره همکاري وکړو او کوښښ وکړو چې هر څومره د قرآن د زده کړي ځايونه فعال وساتو.

7 – د قرآن د توهين کوونکو څخه نفرت وکړو او د هغوی سره تړون د دوستۍ ونه ساتو بلکې هغوی د ځان دښمنان وبولو او د دښمن په سترګه ورته وګورو.

9 – په قرآن باندي فاسد دليل ونه نيسو،  یعني پر خپل باطل او فاسد کار باندي د قرآن څخه دلايل ونه وايو.

10 – په لومړي قدم کې ټوله قرآن حفظ کړو که مو ټوله په وس نه وي نو بيا تر خپل توان او طاقت پوري چې څومره مو په وسه وي هغه حفظ کړو او د دومره قرآن حفظ چې لمونځ ورباندي صحیح سي هغه خو پر هر مسلمان باندي فرض او ضروري دی.

11 – نورو خلکو ته د قرآن تبليغ وکړو يعني کوم شی چې مو خپله د قرآن څخه زده وي هغه نورو ته هم ور زده کړو د ناظرې څخه شروع بيا تر تفسير، ترجمې او احکامو پوري هر شی چې موږ زده وي هغه نورو مسلمانانو ته هم و رسوو.

12 – قرآن د ځان د جسمي او روحي ناروغيو لپاره شفاء وبولو او په دې باور وسو چې قرآن زموږ د هري ناروغۍ لپاره دوا ده.

كه مو د قرآن حق پوره آداء کړ نو خپله رښتینې مسلماني مو هم په اثبات باندي ورسوله.
مولوي نورالحق مظهري